Een kleurrijke kus in een zwart-witte wereld
Auteur:
Eelco van Nielen
De jaren vijftig zijn kleurloos, saai en truttig. Waarom is het bekendste televisiefragment uit die jaren dit dan niet? Hoe de Nederlandse TV wereldgeschiedenis schreef met een taboedoorbrekende kus.
Later lezen
Je emailadres wordt eenmalig gebruikt om de link naar het verhaal te sturen. Je adres wordt niet opgeslagen.
Heb je in de jaren vijftig TV, dan kijk je Pension Hommeles. Heb je geen TV, dan kijk je het bij je buren.
Elke maand wachten de kijkers vol spanning af wat de populaire schrijfster Annie M.G. Schmidt nu weer heeft verzonnen.
Zonder het te beseffen, heeft de Nederlandse TV een primeur te pakken.
De eerste interraciale zoen.
Hoe spraakmakend was dat in die kleurloze jaren 50?
Afl. 13: Beeldromance, Pension Hommeles, VARA, 5 januari 1959. Bron: collectie Beeld en Geluid
De aflevering Beeldromance is om een andere reden beroemd geworden:
Dinky, gespeeld door Donald Jones, zingt "Ik zou je in een doosje willen doen".
Geschreven door Annie M.G. Schmidt, met muziek van Cor Lemaire.
Deze scène is een legendarisch moment in de beginjaren van de Nederlandse televisie.
Afl. 13: Beeldromance, Pension Hommeles, VARA, 5 januari 1959. Bron: collectie Beeld en Geluid
Met Pension Hommeles verzet Annie M.G. Schmidt zich tegen de truttige jaren 50.
"De oer-Hollandse houterige bewoners willen dolgraag vrij zijn, maar worden in dat verlangen geremd door fatsoen en schaamte."
In deze aflevering vindt mevrouw Haafkens een Grieks beeld al aanstootgevend.
Ze wil niet dat Klaartje het ziet.
Een groot contrast met Dinky. Die zo vrij is dat hij Klaartje gewoon zoent.
Bron: Het ABC van Annie M.G. Schmidt
Penison Hommeles, VARA, 5 januari 1959. Bron: collectie Beeld en Geluid
Van boeken tot aan theater zet Annie zich af tegen hoe het hoort
Emancipatie is afbreken van krotten van sex, religie, alles afbreken wat verrot is. [...] En fatsoen, ik heb zo’n hekel aan fatsoen. Jammer dat de mensen zich laten inpennen in zelf bedachte grenzen."
Dit is kenmerkend voor haar werk.
Citaat: En nu de moraal - geschiedenis van het Nederlands cabaret, Wim Ibo, 1981, p75
Foto: Maker onbekend, 1983, Annie M.G. Schmidt, VARA. Bron: collectie Beeld en Geluid
Het is dan ook geen toeval dat Dinky zwart is.
Doordat hij een buitenstaander is kan hij een unieke rol innemen in een huis vol gereserveerde Hollanders.
Zoals producent Wim Ibo zegt: "Hij heeft wat Nederlanders allemaal missen. Hij is een zorgeloos kind, dat van de ene dag in de ander leeft."
Citaat: De Telegraaf, 14 maart 1959, p13
Fragment: Pension Hommeles, VARA, 5 januari 1959. Bron: collectie Beeld en Geluid
In Dinky's thuisland Amerika is het ondertussen echt hommeles.
Daar zijn rassen bij wet gescheiden, dus een gemengde kus op TV is ondenkbaar.
Pas in 1968 durft Star Trek het als eerste aan: Een kus tussen verschillende rassen.
Dit gaat de geschiedenis in als "de eerste interraciale kus op TV". Tien jaar na Pension Hommeles.
Fragment 1: Historic Kiss - The True Story: Star Trek, 29 januari 2013. Bron: Discovery UK
Fragment 2: TV Monument: VARA drama, BNNVARA, 24 december 2017. Bron: collectie Beeld en Geluid
Ook de Engelse TV is eerder dan de Amerikaanse:
Grappig genoeg wordt dit stuk later datzelfde jaar ook in de Nederlandse theaters opgevoerd. Met in de hoofdrol een bekende: "in de rol van kleurling de tv acteur en negerzanger Donald Jones."
In 1959 wordt daar het stuk 'Hot Summer Night' uitgezonden. Ook in Engeland wordt dit trots gebracht als "eerste interraciale kus". Maar de Nederlandse TV was een maand eerder.
Fragment: Arm Chair Theatre, 3x21 Hot Summer Night,1 februari 1959. Bron: BFI
Citaat: De Tijd De Maasbode, 13 oktober 1959, p4
Mediahistoricus Huub Wijfjes vergelijkt in 2017 de Nederlandse en Amerikaanse TV kus:
Dit klinkt tegenstrijdig. Waarom is een zwarte acteur geruchtmakend, als Nederland zo'n vooruitstrevend land is?
TV Monument: VARA drama, BNNVARA, 24 december 2017. Bron: collectie Beeld en Geluid
Als Jones naar Nederland komt zijn hier weinig zwarte mensen:
Ik was een oddity. Een vreemd ding. Je kon het aanraken en je kon ermee praten. Ik liep een keer door de Leidsestraat en ik voelde ineens een hand door mijn haar. Ik schrok me lam. Waren het meisjes, ze zeiden: Sorry meneer, we wouden even voelen."
Foto: Maker onbekend, 1983, Donald Jones, VARA. Bron: collectie Beeld en Geluid
Citaat: De Groene Amsterdammer, 23 juni 1999, nr. 25
Zwarte acteurs zijn exotisch.
Maar op de Nederlandse TV is het niets nieuws. Otto Sterman is sinds de jaren 40 bij de televisie betrokken. Hoewel hij een geboren en getogen Amsterdammer is, speelt hij voornamelijk Amerikaanse 'negers'. Zoals in Het Concert.
Want wat in Amerika speelt tussen zwart en wit is ook in Nederland een populair onderwerp op TV. Media behandelen de Amerikaanse rassenproblematiek zo vaak dat Nederlandse kranten spreken van een "modeverschijnsel" en een "rage".
Fragment: Het Concert, NCRV, 22 oktober 1959. Bron: collectie Beeld en Geluid
Citaat: De Volkskrant, 22 oktober 1959
In 'Het Concert' uit 1959 valt een racistische blinde vrouw zonder het te weten voor een zwarte man.
Kranten zijn de volgende dag niet onder de indruk. Het Vrije Volk: "Het rassenprobleem is tegenwoordig in de literatuur in het algemeen en in film en televisie in het bijzonder een geliefd thema, waarop een beperkt aantal variaties mogelijk is."
Volgens recensies heeft Nederland geen "collectief beleefd rassenprobleem".
Zo schrijft Trouw, op 23 oktober 1959: "Daarom zal misschien de wel wat plotselinge uitbarsting van het blinde meisje Anne over liefde tussen blanken en negers sommige kijkers wat hard hebben aangedaan."
Fragment: Het Concert, NCRV, 22 oktober 1959. Bron: collectie Beeld en Geluid
Citaten: Het vrije volk, 23 oktober 1959, p2. Trouw, 23 oktober 1959, p7
De onmogelijke liefde tussen verschillende rassen is een dankbaar onderwerp voor film en TV.
Bijvoorbeeld in 'Plantage Tamarinde' uit 1957. Daarin is de vader niet blij met zo'n relatie.
Maar in Nederland is een gebrek aan zwarte acteurs, dus zijn de hoofdrolspelers hier zwart geschminkt.
Fragment: Plantage Tamarinde, KRO, 13-06-1963. Bron: collectie Beeld en Geluid
Het paste dus in de tijdgeest om een interraciale liefde in beeld te brengen. Wat dat betreft is de kus in Pension Hommeles niet zo bijzonder.
Wel uniek voor die tijd is dat het helemaal niet wordt gebruikt om racisme aan te kaarten.
Op de kus in Hommeles wordt in de aflevering zelf niet gereageerd. Ook kranten maken er de volgende dag geen ophef over. Was Nederland dan zo vooruitstrevend? De TV gaat in 1961 de straat op om het te peilen.
Fragment: Pension Hommeles, VARA, 5 januari 1959. Bron: collectie Beeld en Geluid
Hoe tolerant is Nederland in 1961?
De een heeft er geen enkel probleem mee.
De ander hoort wel eens wat...
...maar bekijkt het vanuit een ander perspectief.
Een ander vindt het niet kunnen.
Fragment: Zwart of Wit, NTS, 7 november 1961. Bron: collectie Beeld en Geluid
In 1968 krijgt Televizier heftigere reacties naar aanleiding van een uitzending over racisme.
Dit is het jaar dat in Amerika de eerste interraciale kus wordt uitgezonden.
Tien jaar na de kus in Pension Hommeles zijn blijkbaar niet alle Nederlanders even tolerant.
Fragment: Televizier, AVRO, 24 juni 1968. Bron: collectie Beeld en Geluid
Maar uiteindelijk overwint de liefde
TV probeert een afspiegeling te zijn van de maatschappij. Dat zie je terug in verschillende Nederlandse series door de jaren heen. Daar horen ook diverse zoenen bij.Compilatie Zoenenreeks zie bronnenlijst.
En Pension Hommeles laat in ieder geval veel indruk achter.
Het liedje uit 1959 blijft onverminderd populair.
Simone Kleinsma 2018
Janne Schra 2018
Malou Gorter en Gijs Scholten van Aschat 2010
Yentl en De Boer 2015
Jaap Daniëls en Conny van den Berg 1963
Mieke Verstraete 1959
Donald Jones en Roekie Aronds 1959
Compilatie Liedje zie bronnenlijst.
De interraciale kus van Pension Hommeles was zijn tijd ver vooruit, terwijl het tegelijkertijd aansloot bij de maatschappij van de jaren vijftig. Zowel de maatschappij als de media zijn sindsdien veel veranderd, waarbij diversiteit steeds meer aandacht krijgt. Zo draagt televisie bij aan een steeds kleurrijkere wereld.
Bekijk bronnenlijst
Geef feedback
😕
👍
Wil je dit verhaal delen?
Bekijk ook
Television Histories in Development
Op 2 oktober 2021 vieren we 70 jaar televisie in Nederland. Deze mijlpaal vieren we door terug te blikken op de rijke internationale geschiedenis van het medium. Televisie heeft de vele voorspelde sterfgevallen overleefd en heeft zich voortdurend aangepast aan veranderende sociale, culturele en technologische trends en eisen. Voor deze tweedaagse internationale conferentie nodigen we wetenschappers uit om te reageren op de onderstaande call for papers om bestaande debatten voort te zetten en na te denken over de academische studie van televisiegeschiedenis tot dusver.