Donald en Roekie kus
Donald en Roekie kus
TILT

Een kleurrijke kus in een zwart-witte wereld

Auteur: Eelco van Nielen

De jaren vijftig zijn kleurloos, saai en truttig. Waarom is het bekendste televisiefragment uit die jaren dit dan niet? Hoe de Nederlandse TV wereldgeschiedenis schreef met een taboedoorbrekende kus.

Begin het verhaal

Start verhaal

Het hele verhaal 19 kaarten
Alleen de highlights 11 kaarten
Later lezen, mail een reminder

Later lezen

Je emailadres wordt eenmalig gebruikt om de link naar het verhaal te sturen. Je adres wordt niet opgeslagen.

Hommeles

Heb je in de jaren vijftig TV, dan kijk je Pension Hommeles. Heb je geen TV, dan kijk je het bij je buren.

Elke maand wachten de kijkers vol spanning af wat de populaire schrijfster Annie M.G. Schmidt nu weer heeft verzonnen. 

Wat niet zo bekend is, is dat de serie in 1959 een wereldprimeur heeft: De eerste interraciale zoen op TV!

Afl. 13: Beeldromance, Pension Hommeles, VARA, 5 januari 1959. Bron: collectie Beeld & Geluid

De aflevering Beeldromance wordt om een andere reden iconisch in Nederland.

Dinky, gespeeld door Donald Jones, zingt de hit "Ik zou je in een doosje willen doen".

Geschreven door Annie M.G. Schmidt, met muziek van Cor Lemaire.

Een legendarisch muzikaal moment in de beginjaren van de Nederlandse televisie.

Afl. 13: Beeldromance, Pension Hommeles, VARA, 5 januari 1959. Bron: collectie Beeld & Geluid

Met Pension Hommeles verzet Annie M.G. Schmidt zich tegen de truttige jaren 50.

"De oer-Hollandse houterige bewoners willen dolgraag vrij zijn, maar worden in dat verlangen geremd door fatsoen en schaamte." (Bron: Het ABC van Annie M.G. Schmidt)

In deze aflevering vindt mevrouw Haafkens een naakt Grieks beeld al aanstootgevend.

Ze wil niet dat Klaartje het ziet.

Een groot contrast met de Amerikaanse Dinky. Die zo vrij is dat hij Klaartje gewoon zoent.

Penison Hommeles, VARA, 5 januari 1959. Bron: collectie Beeld & Geluid

Emancipatie is afbreken van krotten van sex, religie, alles afbreken wat verrot is. [...] En fatsoen, ik heb zo’n hekel aan fatsoen. Jammer dat de mensen zich laten inpennen in zelf bedachte grenzen."

Annie M.G. Schmidt

Het is kenmerkend voor al haar werk; in boeken, tv en theater zet Annie zich af tegen hoe het hoort.

Citaat: En nu de moraal - geschiedenis van het Nederlands cabaret, Wim Ibo, 1981, p75
Foto: Maker onbekend, 1983, Annie M.G. Schmidt, VARA. Bron: collectie Beeld & Geluid
Buitenstaander

Het is dan ook geen toeval, dat er een zwart personage in het pension woont. Als buitenstaander kan Dinky een unieke rol innemen in een huis vol gereserveerde Hollanders. Zoals producent Wim Ibo zegt: "Hij heeft wat Nederlanders allemaal missen. Hij is een zorgeloos kind, dat van de ene dag in de ander leeft."

Citaat: De Telegraaf, 14 maart 1959, p13
Fragment: Pension Hommeles, VARA, 5 januari 1959. Bron: collectie Beeld & Geluid

In Dinky's thuisland Amerika is het ondertussen echt hommeles.

Daar wordt in 1959 gestreden voor gelijke rechten voor zwarte Amerikanen. Bij wet zijn rassen gescheiden, dus een gemengde kus op Amerikaanse TV is ondenkbaar.

Pas na de burgerrechtenbeweging durft Star Trek het in 1968 als eerste Amerikaanse show aan: Een kus tussen een witte man en zwarte vrouw.

Dit gaat de geschiedenis in als "de eerste interraciale kus op TV". Tien jaar na Pension Hommeles.

Fragment 1: Historic Kiss - The True Story: Star Trek, 29 januari 2013. Bron: Discovery UK
Fragment 2: TV Monument: VARA drama, BNNVARA, 24 december 2017. Bron: collectie Beeld & Geluid
Maar ook de Engelse TV is eerder dan de Amerikaanse

In 1959 wordt daar het stuk 'Hot Summer Night' uitgezonden. Tegenwoordig wordt dit in Engeland gezien als "eerste interraciale kus op TV". Toch was de Nederlandse TV een maand eerder.

Interessant genoeg wordt dit stuk later datzelfde jaar ook in de Nederlandse theaters opgevoerd. Met in de hoofdrol een bekende "in de rol van kleurling de tv acteur en negerzanger Donald Jones."

Fragment: Arm Chair Theatre, 3x21 Hot Summer Night,1 februari 1959. Bron: BFI
Citaat: De Tijd De Maasbode, 13 oktober 1959, p4
Mediahistoricus Huub Wijfjes vergelijkt in 2017 de Nederlandse en Amerikaanse TV kus:

Dit klinkt tegenstrijdig. Waarom is een zwarte acteur in de jaren vijftig geruchtmakend, als Nederland zo'n vooruitstrevend land is?

TV Monument: VARA drama, BNNVARA, 24 december 2017. Bron: collectie Beeld & Geluid

Ik was een oddity. Een vreemd ding. Je kon het aanraken en je kon ermee praten. Ik liep een keer door de Leidsestraat en ik voelde ineens een hand door mijn haar. Ik schrok me lam. Waren het meisjes, ze zeiden: Sorry meneer, we wouden even voelen."

Donald Jones over reacties in Nederland.

Als Donald Jones in 1954 naar Nederland komt zijn hier weinig zwarte mensen.

Foto: Maker onbekend, 1983, Donald Jones, VARA. Bron: collectie Beeld & Geluid
Citaat: De Groene Amsterdammer, 23 juni 1999, nr. 25

Modeverschijnsel

Zwarte acteurs zijn exotisch, maar op de Nederlandse TV is het niets nieuws. Zo is Otto Sterman al sinds de jaren 40 bij de televisie betrokken. Hoewel hij een geboren en getogen Amsterdammer is, speelt hij voornamelijk Amerikaanse 'negers'. Wat in Amerika speelt tussen zwart en wit, is namelijk ook in Nederland een populair onderwerp. Media behandelen de Amerikaanse rassenproblematiek zo vaak, dat de Volkskrant in 1959 zelfs spreekt van een "modeverschijnsel" en een "rage".

Fragment: Het Concert, NCRV, 22 oktober 1959. Bron: collectie Beeld & Geluid
Citaat: De Volkskrant, 22 oktober 1959
'Het Concert' uit 1959
Een blinde vrouw valt voor een zwarte man, maar dan blijkt dat ze een racist is. Krantenrecensies zijn de volgende dag niet onder de indruk.

Het Vrije Volk schrijft: "Het rassenprobleem is tegenwoordig [...] een geliefd thema, waarop een beperkt aantal variaties mogelijk is." Volgens de recensie in Trouw heeft Nederland geen "collectief beleefd rassenprobleem": "Daarom zal misschien de wel wat plotselinge uitbarsting van het blinde meisje Anne over liefde tussen blanken en negers sommige kijkers wat hard hebben aangedaan."

Fragment: Het Concert, NCRV, 22 oktober 1959. Bron: collectie Beeld & Geluid
Citaten: Het vrije volk, 23 oktober 1959, p2. Trouw, 23 oktober 1959, p7
De onmogelijke liefde tussen verschillende rassen.
Het is een dankbaar onderwerp.

Nog een voorbeeld uit 1957: 'Plantage Tamarinde', waar de vader niet blij is met zo'n relatie.

In dit geval niet met zwarte acteurs, maar met zwart geschminkte hoofdrolspelers.

Fragment: Plantage Tamarinde, KRO, 13-06-1963. Bron: collectie Beeld & Geluid
Eigenlijk is de kus in Pension Hommeles dus niet zo bijzonder.

Het past in de tijdgeest om een interraciale liefde in beeld te brengen. 

Wél uniek voor die tijd, is dat het niet wordt gebruikt om racisme aan te kaarten.

Op de kus wordt in de aflevering zelf totaal niet gereageerd. Ook kranten maken er de volgende dag geen ophef over. Was dit een afspiegeling van hoe vooruitstrevend Nederland was?

Fragment: Pension Hommeles, VARA, 5 januari 1959. Bron: collectie Beeld & Geluid
Hoe tolerant is Nederland in 1961?

De TV gaat de straat op om het te peilen.

Fragment: Zwart of Wit, NTS, 7 november 1961. Bron: collectie Beeld & Geluid

In 1968 maakt Televizier een uitzending over racisme en deelt de reacties die daarop binnenkomen. Dit is hetzelfde jaar dat in Amerika de eerste interraciale kus wordt uitgezonden.

Tien jaar na de kus in Pension Hommeles zijn blijkbaar niet alle Nederlanders even tolerant.

Fragment: Televizier, AVRO, 24 juni 1968. Bron: collectie Beeld & Geluid

Uiteindelijk overwint de liefde

TV probeert een afspiegeling te zijn van de maatschappij. Dat zie je terug in verschillende Nederlandse series door de jaren heen. Daar horen ook diverse zoenen bij.

Compilatie Zoenenreeks zie bronnenlijst.
Donald Jones en Roekie Aronds 1959 Simone Kleinsma 2018 Janne Schra 2018 Malou Gorter en Gijs Scholten van Aschat 2010 Yentl en De Boer 2015 Jaap Daniëls en Conny van den Berg 1963 Mieke Verstraete 1959

Pension Hommeles laat in ieder geval veel indruk achter.

Het liedje uit 1959 blijft onverminderd populair.

Compilatie Liedje zie bronnenlijst.

In een tijd die vaak wordt gezien als kleurloos en braaf, was deze televisiekus verrassend vanzelfsprekend. In Nederland miste het moment de lading die het in Amerika had. Juist daardoor bleef het menselijke over en groeide het uit tot een tijdloos, iconisch televisiemoment. 

Bekijk bronnenlijst

Gerelateerde verhalen

NA HET ZIEN VAN DEZE 5 SIMPELE TRUCS ZAL JOUW SURFGEDRAG NOOIT MEER HETZELFDE ZIJN!

Delen Informeren

We hebben een emoji overload ?

Delen Ontwikkeling Informeren

Iedereen is dateable - een geschiedenis van tv-romantiek

Delen Verkopen Informeren

Going to the dogs: een bijzonder toneelstuk van Wim T. Schippers

Vertellen Informeren

Honger

Informeren
Bekijk alle verhalen

Bekijk ook

evenement zondag 31 augustus

Themamiddag DDR

Het DDR-Museum en Beeld & Geluid organiseren een themamiddag over voormalig Oost-Duitsland, oftewel de DDR. Centraal staan media, muziek en het geschreven woord.