100 jaar 16 millimeter film

Auteur: Hans van den Berg

Ruim honderd jaar geleden was er een revolutionaire verandering in de filmwereld. De uitvinding van 16mm-film. Hoe baanbrekend was deze uitvinding?

Begin het verhaal

Start verhaal

Het hele verhaal 20 kaarten

Alleen de highlights 10 kaarten

Later lezen, mail een reminder

Later lezen

Je emailadres wordt eenmalig gebruikt om de link naar het verhaal te sturen. Je adres wordt niet opgeslagen.

Revolutie

De firma Eastman Kodak komt in 1923 met een revolutionair nieuw product: 16mm-film met een bijbehorende camera en projector.

Foto: Runner1616 - Eigen werk, CC BY-SA 3.0 Bron: https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18886276

Met deze advertentie viert Kodak in 2023 het honderdjarig bestaan van 16mm-film.

Foto: Bron: www.Kodak.com

35 millimeter

Tot dan toe is 35mm de standaard, een filmformaat dat ruim twee keer zo groot is. Een nadeel van 35mm is de benodigde zware apparatuur, zowel bij het filmen als vertonen. Met als gevolg dat amateurfilmers niet in staat zijn om te filmen. Behalve wellicht de oprichter van de Polygoon-filmfabriek J. Stoop, zoals het volgende filmpje laat zien.

foto: Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/35_mm_movie_film#/media/File:35mm_movie_negative.jpg

fragment uit: Familie Stoop, 01-01-1920; Bron: collectie Beeld en Geluid

Amateurfilmers

16 mm geeft de amateurfilmer veel meer mogelijkheden om de eigen creativiteit op film te zetten. En dat niet alleen. Met een projector kun je thuis je gemaakte films bekijken. In het volgende reclamefilmpje koopt een vrouw een camera bij de firma Marijnen.

Overigens worden vrouwen vaak gebruikt in reclamefilms voor camera's en andere technische apparatuur, onder het mom van : "als een vrouw het kan, dan kan iedereen het!".

Fragment uit: reclamefilmpje Fa.Marijnen, 09 maart 1931

Film van Wouter Kuyck

In het hierna volgende fragment schaft amateurfilmer Wouter Kuyck een nieuwe filmcamera aan. Thuis laat hij de nieuwe mogelijkheden van het apparaat zien.

fragment uit: 'Zo de ouden zongen', 1938; collectie Beeld en Geluid

Nieuws

Niet alleen voor amateurfilmers is de lancering van 16mm film een revolutie, ook journalisten zijn hierdoor in staat sneller en makkelijker nieuwsitems te maken. Rijdend op het dak van een auto, filmend uit de hand: het is opeens allemaal eenvoudiger. Zo ontstaan langzaam allerlei nieuwe journalistieke vormen.

Fragment uit: Trailer 100 jaar 16 mm film. Bron: Beeld & Geluid.

Hungary in Revolt

Een goed voorbeeld van de mogelijkheden die 16mm film brengt bij nieuwsgaring is de film Hungary in Revolt, waarbij de cameraman midden in een vuurgevecht belandt en door kan blijven filmen.

Met een zware 35mm camera was dat niet mogelijk geweest.

fragment: Hongaarse opstand oktober 1956, NTS; Bron: collectie Beeld en Geluid

Floris

Behalve voor nieuwsitems worden ook televisieseries op 16mm film gemaakt. Een beroemd voorbeeld is de serie Floris, geregisseerd door Paul Verhoeven en uitgezonden door de NTS.

Fragment: Andere tijden, 6 oktober 2013;Bron: collectie Beeld en Geluid.

Telerecording

Bij de introductie van televisie in Nederland wordt gebruikt gemaakt van telerecording.

Voor een televisietoestel wordt een filmcamera geplaatst die de live-uitzending opneemt.

Het voordeel hiervan is dat de telerecording op film vermenigvuldigd kan worden en op een later tijdstip uitgezonden wordt.

Omroeparchief

Bijkomend voordeel is dat de opgenomen telerecording bewaard wordt en zo terecht komt in het televisiearchief. In de depots van Beeld & Geluid liggen meer dan een kwart miljoen van dit soort telerecordings op 16mm filmrollen. Een substantieel deel is inmiddels gedigitaliseerd.

Nog steeds "Alive and kicking..."

Ondanks digitale mogelijkheden speelt 16mm nog steeds een rol in de wereld van cinema.

Een aantal jonge regisseurs maakt nog steeds films op 16mm. Soms uit kostenoverweging, maar vaker uit esthetische overwegingen. De aanwezigheid van grofkorreligheid (grain) levert op groot scherm een bijzonder beeld op. Ook geeft 16mm film meer mogelijkheden met het contrast.

Voorbeelden zijn de films van Darren Aronofsky, waaronder de thriller PI uit 1998. Vanwege het 25-jarig bestaan van zijn film maakt hij in 2023 een speciale scan voor vertoning in Imax bioscopen. Door het grote scherm en de brede beeldverhouding zie je tot wel 25% meer, maar het origineel is opgenomen op de honderd jaar oude 16mm film.