J.C. Mol: Nederlandse filmpionier, Japanse propagandamaker

Auteur: Natsuko Hayama , Ruurd Blom , Saskia Arentsen

Met effecten zoals time lapse, slow motion en zoom op je smartphone, kan tegenwoordig iedereen een filmregisseur zijn. Maar wist je dat er aan het begin van de 20e eeuw een Nederlander was die deze technieken toen al gebruikte? Zijn unieke talent dreef hem tijdens WOII in de handen van de Japanse bezetter van Nederlands-Indië, die hem dwong Japanse propaganda te maken.

Begin het verhaal

Start verhaal

Het hele verhaal 21 kaarten

Alleen de highlights 16 kaarten

Later lezen, mail een reminder

Later lezen

Je emailadres wordt eenmalig gebruikt om de link naar het verhaal te sturen. Je adres wordt niet opgeslagen.

J.C. Mol

Zijn naam was Jan Cornelis Mol. Zijn passie voor filmen en het vastleggen van momenten die het blote oog niet kunnen zien, bracht hem over de hele wereld.

Foto: J.C. Mol, Filmer, 22-05-1961, AVRO. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Fruitteler

Jan Cornelis Mol was de zoon van een fruitteler. Hij werd geboren in 1891 te Venhuizen. Toen hij 19 was, nam hij de familiezaak over. Later werd hij directeur van een fruitveiling.

Film: Aalsmeer, het bloemencentrum van Europa, 1931, Multifilm. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Naast zijn baan als fruitteler had hij een enorme passie voor fotografie en film. Hij probeerde de natuur en wetenschap vast te leggen op film en legde zich toe op de microcinematografie. Zijn kennis en vaardigheden waren heel bijzonder. Hij publiceerde talrijke artikelen over het werken met een foto- en filmcamera.

Foto: studio Multifilm Haarlem. maker onbekend, publicatiedatum onbekend. Bron: Collectie EYE

Fotografisch zakboek

Dit 'Fotografisch zakboek' is een van de publicaties waar hij aan meewerkte.

Foto: Cover Fotografisch zakboek, 1935. Bron: boekwinkeltjes

In 1927 richtte Mol in Haarlem een filmproductiebedrijf op onder de naam Multifilm. Hij rustte zijn studio uit met zeer geavanceerde apparatuur en breidde zijn werkgebied uit naar wetenschappelijke en medische filmtechnieken. Ook begon hij samen te werken met universiteiten.

Foto: studio Multifilm Haarlem, maker onbekend, publicatiedatum onbekend, Bron: collectie Eye.

Educatie

Mol ontwikkelde niet alleen nieuwe technieken, hij had ook een sterke drang om zijn kennis met anderen te delen.

In deze educatieve film legt Mol het filmproces uit.

Film: Hoe de geluidsfilm tot stand komt, 1936, Multifilm. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Kristallisaties

In deze film toont hij een kristallisatieproces.

Het filmen door een microscoop opent verborgen werelden.

Film: Het wonder der bloemen,1930, Multifilm, Bron: Collectie Beeld & Geluid

Gevoel voor humor

Mol gebruikte zijn vaardigheden ook om zijn gevoel voor humor uit te drukken...

… en laat deze jongen een banaan in omgekeerde volgorde eten.

Film: Het wonder der bloemen,1930, Multifilm, Bron: Collectie Beeld & Geluid

Pionieren in kleur

In de jaren ‘30 was Multifilm het enige productiebedrijf in Nederland dat kleurenfilms kon maken.

Het bedrijf verwierf een grote reputatie in het buitenland.

De films van Mol reisden van de kleine stad Haarlem naar de metropool Parijs en verrasten veel mensen.

Film: Haarlem, 1925, Orion Profilti. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Mol en zijn vrouw vertrekken naar Nederlands-Indië

Nieuwe uitdaging, nieuw land

In 1939 kreeg Mol een nieuwe uitdaging: de Nederlandse rederij Rotterdamsche Lloyd vroeg hem om in Nederlands-Indië een kleurenfilm te maken. Samen met zijn vrouw vertrok hij naar het nieuwe land.

Boven: J.C.Mol en zijn vrouw vertrekken uit Nederland, Uit: De Tijd, 03-06-1939. Bron: Delpher

Beneden: still uit Vertrek M.S. Sibajak, 1935, maker onbekend. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Multifilm Batavia

In Batavia, de hoofdstad van Nederlands-Indië, opende Mol het productiebedrijf Multifilm Batavia.

Multifilm Batavia produceerde de nationale nieuwsprogramma's, zoals dit verslag op Koninginnedag in 1941.

Ondertussen was Duitsland Nederland binnengevallen en werd Nederland bezet. Daarom besloot Mol om in Nederlands-Indië te blijven.

Film: Koninginnedag 1941 Batavia, 31-08-1941, Multifilm Batavia. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Japanse bezetting

Maar ook de omstandigheden in Nederlands-Indië verslechterden. In maart 1942 viel Japan de Nederlandse kolonie binnen.

De Japanners zetten Mol gevangen in een 'Jappenkamp', net als de andere Nederlandse inwoners van Nederlands-Indië.

Film: Aankomst van eerste minister Tojo op Java, 1943, Nippon Eiga Sha. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Werken voor de bezetter

De Japanners confisqueerden Multifilm Batavia en hernoemden het: Nippon Eiga Sha. De filmploeg van dit Japanse nationale filmproductiebedrijf was erg onder de indruk van Mol's geavanceerde technieken en vaardigheden. Filmproducent Tokichi Ishimoto, hoofd van de filmploeg, dwong Mol om voor Nippon Eiga Sha te komen werken.

Foto: Tokichi Ishimoto, 1936, Museum of Kyoto. Bron: Women Film Pioneers Project

Propaganda films

Nippon Eiga Sha produceerde Japanse propaganda voor de Indonesische lokale bevolking. Naast nieuws van het slagveld werden er ook educatieve films gemaakt om de Indonesische bevolking de Japanse taal te leren en hun levensstandaard te verbeteren.

Boven: still uit Dai Toa News nr. 56, 1942, Nippon Eiga Sha. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Beneden: still uit Djawa Bahroe (6), 1943, Djawa Eiga Kosha. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Mol's invloed

In deze film tekent de Japanse animator Saseo Ono een mug, met twee handen tegelijk...

...Deze film werd gemaakt om uit te leggen hoe je de dodelijke ziekte Malaria kunt voorkomen.

De filmploeg combineert hierin Ono’s animatie-vaardigheden met microscopische technieken.

Film: Pembasmian Malaria, 1940’s, Nippon Eiga Sha. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Het plezier van hard werken

Dit is een typische Japanse propagandafilm. De voice-over zegt:

"Als een geschenk aan de Japanse soldaten, produceert de lokale bevolking sake.”

“We zien dat ze nu het plezier ervaren van hard werken.”

Film: Djawa Hodo no.14, Berita film di Djawa, 1943, Nippon Eiga Sha. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Na de oorlog

In augustus 1945 werd Japan verslagen waarmee er een einde kwam aan de bezetting van Nederlands-Indië.

Mol kon weer aan de slag bij Multifilm Batavia, dat vanaf toen 'Gouvernements Filmbedrijf Multifilm-Batavia' heette.

Mol werd directeur.

Foto: J.C. Mol in Nederlands-Indië, datum onbekend, Multifilm. Bron: Ariedejong.eu

Wordende Wereld

Onder Mol’s supervisie produceerde het bedrijf de 'Wordende Wereld’.

Dit wekelijkse bioscoopjournaal was een onderdeel van de Nederlandse propaganda strategie tijdens de Indonesische strijd voor onafhankelijkheid.

Vanaf het uitroepen van de Indonesische republiek in augustus 1945 tot aan de soevereiniteitsoverdracht in 1949 werden meer dan 130 afleveringen gemaakt.

Film: Wordende Wereld nr. 110, 1948, Multifilm Batavia. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Mol’s technieken reizen naar Japan

Na de Tweede Wereldoorlog gingen de Japanse filmmakers weer naar huis en namen Mol’s filmtechnieken mee.

Ze gingen hun eigen wetenschappelijke films maken, zoals deze uit 1948 met de titel 'Levend brood’.

Tokichi Ishimoto maakte de film, de regie was in handen van Yonesaku Kobayashi.

Beiden waren voormalige leden van de Japanse propaganda filmploeg.

Film: Levend Brood, 1948, Nippon Eiga Shinsha. Bron: YouTube, NPO Science Film Museum

In 1949 werden de studio's van Multifilm Batavia overgedragen aan de Indonesische regering. Mol keerde terug naar Nederland. Hij overleed in 1954, op bijna 63-jarige leeftijd, maar zijn bijzondere technieken zijn nog steeds levend en hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van de wetenschappelijke film wereldwijd.

Bekijk bronnenlijst

Geef feedback

😕

👍

Gerelateerde verhalen

Bekijk alle verhalen

Bekijk ook

evenement donderdag 5 oktober

REMIX FEST

Beeld & Geluid organiseert op donderdag 5 oktober de tweede editie van REMIX Fest. Een dag voor studieleiders en studenten van film- en kunstacademies, volledig gericht op de mogelijkheden die audiovisuele archieven geven voor de creatieve praktijk.

J.C. Mol: Nederlandse filmpionier, Japanse propagandamaker

Start verhaal

Later lezen

J.C. Mol

Fotografisch zakboek

Nieuwe uitdaging, nieuw land

Werken voor de bezetter

Propaganda films

Gerelateerde verhalen

Verslaafd aan je smartphone? Geen zorgen!

#burgerjournalistiek: hoe je filmpje viral gaat en jij bijna voor de rechter staat

Iedereen is dateable - een geschiedenis van tv-romantiek

Studiopubliek: waarom zitten ze er nog?

Porno kijken in een volle zaal

Persvrijheid: we voelen 'm meer dan ooit

We hebben een emoji overload ?

NA HET ZIEN VAN DEZE 5 SIMPELE TRUCS ZAL JOUW SURFGEDRAG NOOIT MEER HETZELFDE ZIJN!

#citizenjournalism How your video goes viral and almost lands you in court

Een beeld om nooit te vergeten

F*cked by Deepfake

Aandacht is alles

Hoe lang zijn jouw tenen?

Een kleurrijke kus in een zwart-witte wereld

Going to the dogs: een bijzonder toneelstuk van Wim T. Schippers

Honger

Gruwelen met Karbonkel

50 jaar Marokkanen in beeld

Transgender: in or out? (Special)

Het jaar dat de muur viel

One Giant Cover Up for Mankind

Van Ook Zo tot Potkast

Big Brother

Vermissingen in de Media

Sport in beeld

Van NikkieTutorials tot Zeikschrift

30 Jaar commerciële TV

Mobile journalism

Verboden radio

DIY Radio

Baanbrekende Eurovisie-decors

Hilversumse hervormingen

Zwarte piet: een eeuw kritiek

Man, Man, Man

De bewakers van Westerbork

Nieuws voor nop!

Milly Scott geeft het Songfestival kleur

De geheimtaal van memes

J.C. Mol: How a Dutch film master was forced to make Japanese propaganda

Hiphop en traditionele media: een ongelukkig huwelijk

Amateurfilmen in de tweede wereldoorlog

TopPop 1970-1988: Videoclips on demand

Pandemieën in de media

Corona gaat viral

De strijd om illegaal downloaden

Waar is de perskamer?

Datajournalistiek

Games versus televisie

日本占領下のオランダ 人映画監督

Waar is het feestje?

Humor en verdriet in de Tweede Kamer

65 jaar Moesson

De Zoektocht Naar Interactie

The Beatles: Van Flop naar Top (2000)

Nieuwe consoles, betere graphics

Alle ballen op Rutte

Easter Eggs

Willem Duys : een fenomeen.

De stem van de straat

Griezelig echt

25 jaar Pokémon-gekte!

SpangaS stopt: einde van een tijdperk?

Kanttekeningen bij een televisie-indiaan

Boeren in beeld

Hoe (digitale) games voorgoed verdwijnen

CD-i: de toekomst van toen

De gekleurde bril van propaganda

#familytime (special)

Herdenken zonder uit te sluiten

Bekijk ook

REMIX FEST

日本占領下のオランダ人映画監督