J.C. Mol met microscoop
J.C. Mol met microscoop

J.C. Mol: Nederlandse filmpionier, Japanse propagandamaker

Later lezen

Je emailadres wordt eenmalig gebruikt om de link naar het verhaal te sturen. Je adres wordt niet opgeslagen.

Mol met microscoop

J.C. Mol

Zijn naam was Jan Cornelis Mol. Zijn passie voor filmen en het vastleggen van momenten die het blote oog niet kunnen zien, bracht hem over de hele wereld.

Foto: J.C. Mol, Filmer, 22-05-1961, AVRO. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Fruitteler
Jan Cornelis Mol was de zoon van een fruitteler. Hij werd geboren in 1891 te Venhuizen. Toen hij 19 was, nam hij de familiezaak over. Later werd hij directeur van een fruitveiling.
Film: Aalsmeer, het bloemencentrum van Europa, 1931, Multifilm. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Naast zijn baan als fruitteler had hij een enorme passie voor fotografie en film. Hij probeerde de natuur en wetenschap vast te leggen op film en legde zich toe op de microcinematografie. Zijn kennis en vaardigheden waren heel bijzonder. Hij publiceerde talrijke artikelen over het werken met een foto- en filmcamera.

Foto: studio Multifilm Haarlem. maker onbekend, publicatiedatum onbekend. Bron: Collectie EYE
Fotografisch zakboek

Fotografisch zakboek

Dit 'Fotografisch zakboek' is een van de publicaties waar hij aan meewerkte.

Foto: Cover Fotografisch zakboek, 1935. Bron: boekwinkeltjes
Multifilm Fabriek

In 1927 richtte Mol in Haarlem een filmproductiebedrijf op onder de naam Multifilm. Hij rustte zijn studio uit met zeer geavanceerde apparatuur en breidde zijn werkgebied uit naar wetenschappelijke en medische filmtechnieken. Ook begon hij samen te werken met universiteiten.

Foto: studio Multifilm Haarlem, maker onbekend, publicatiedatum onbekend, Bron: collectie Eye.
Educatie

Mol ontwikkelde niet alleen nieuwe technieken, hij had ook een sterke drang om zijn kennis met anderen te delen.

In deze educatieve film legt Mol het filmproces uit.

Film: Hoe de geluidsfilm tot stand komt, 1936, Multifilm. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Kristallisaties

In deze film toont hij een kristallisatieproces.

Het filmen door een microscoop opent verborgen werelden.

Film: Het wonder der bloemen,1930, Multifilm, Bron: Collectie Beeld & Geluid
Gevoel voor humor

Mol gebruikte zijn vaardigheden ook om zijn gevoel voor humor uit te drukken...

… en laat deze jongen een banaan in omgekeerde volgorde eten.

Film: Het wonder der bloemen,1930, Multifilm, Bron: Collectie Beeld & Geluid
Pionieren in kleur

In de jaren ‘30 was Multifilm het enige productiebedrijf in Nederland dat kleurenfilms kon maken.

Het bedrijf verwierf een grote reputatie in het buitenland.

De films van Mol reisden van de kleine stad Haarlem naar de metropool Parijs en verrasten veel mensen.

Film: Haarlem, 1925, Orion Profilti. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Mol en zijn vrouw vertrekken naar Nederlands-Indië

Nieuwe uitdaging, nieuw land

In 1939 kreeg Mol een nieuwe uitdaging: de Nederlandse rederij Rotterdamsche Lloyd vroeg hem om in Nederlands-Indië een kleurenfilm te maken. Samen met zijn vrouw vertrok hij naar het nieuwe land.

Boven: J.C.Mol en zijn vrouw vertrekken uit Nederland, Uit: De Tijd, 03-06-1939. Bron: Delpher
Beneden: still uit Vertrek M.S. Sibajak, 1935, maker onbekend. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Multifilm Batavia

In Batavia, de hoofdstad van Nederlands-Indië, opende Mol het productiebedrijf Multifilm Batavia.

Multifilm Batavia produceerde de nationale nieuwsprogramma's, zoals dit verslag op Koninginnedag in 1941.

Ondertussen was Duitsland Nederland binnengevallen en werd Nederland bezet. Daarom besloot Mol om in Nederlands-Indië te blijven.

Film: Koninginnedag 1941 Batavia, 31-08-1941, Multifilm Batavia. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Japanse bezetting

Maar ook de omstandigheden in Nederlands-Indië verslechterden. In maart 1942 viel Japan de Nederlandse kolonie binnen.

De Japanners zetten Mol gevangen in een 'Jappenkamp', net als de andere Nederlandse inwoners van Nederlands-Indië.

Film: Aankomst van eerste minister Tojo op Java, 1943, Nippon Eiga Sha. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Portret Tokichi Ishimoto

Werken voor de bezetter

De Japanners confisqueerden Multifilm Batavia en hernoemden het: Nippon Eiga Sha. De filmploeg van dit Japanse nationale filmproductiebedrijf was erg onder de indruk van Mol's geavanceerde technieken en vaardigheden. Filmproducent Tokichi Ishimoto, hoofd van de filmploeg, dwong Mol om voor Nippon Eiga Sha te komen werken.

Foto: Tokichi Ishimoto, 1936, Museum of Kyoto. Bron: Women Film Pioneers Project
Nippon Eiga Sha

Propaganda films

Nippon Eiga Sha produceerde Japanse propaganda voor de Indonesische lokale bevolking. Naast nieuws van het slagveld werden er ook educatieve films gemaakt om de Indonesische bevolking de Japanse taal te leren en hun levensstandaard te verbeteren.

Boven: still uit Dai Toa News nr. 56, 1942, Nippon Eiga Sha. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Beneden: still uit Djawa Bahroe (6), 1943, Djawa Eiga Kosha. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Mol's invloed

In deze film tekent de Japanse animator Saseo Ono een mug, met twee handen tegelijk...

...Deze film werd gemaakt om uit te leggen hoe je de dodelijke ziekte Malaria kunt voorkomen.

De filmploeg combineert hierin Ono’s animatie-vaardigheden met microscopische technieken.

Film: Pembasmian Malaria, 1940’s, Nippon Eiga Sha. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Het plezier van hard werken

Dit is een typische Japanse propagandafilm. De voice-over zegt:

"Als een geschenk aan de Japanse soldaten, produceert de lokale bevolking sake.”

“We zien dat ze nu het plezier ervaren van hard werken.”

Film: Djawa Hodo no.14, Berita film di Djawa, 1943, Nippon Eiga Sha. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Na de oorlog

In augustus 1945 werd Japan verslagen waarmee er een einde kwam aan de bezetting van Nederlands-Indië.

Mol kon weer aan de slag bij Multifilm Batavia, dat vanaf toen 'Gouvernements Filmbedrijf Multifilm-Batavia' heette.

Mol werd directeur.

Foto: J.C. Mol in Nederlands-Indië, datum onbekend, Multifilm. Bron: Ariedejong.eu
Wordende Wereld

Onder Mol’s supervisie produceerde het bedrijf de 'Wordende Wereld’.

Dit wekelijkse bioscoopjournaal was een onderdeel van de Nederlandse propaganda strategie tijdens de Indonesische strijd voor onafhankelijkheid.

Vanaf het uitroepen van de Indonesische republiek in augustus 1945 tot aan de soevereiniteitsoverdracht in 1949 werden meer dan 130 afleveringen gemaakt.

Film: Wordende Wereld nr. 110, 1948, Multifilm Batavia. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Mol’s technieken reizen naar Japan

Na de Tweede Wereldoorlog gingen de Japanse filmmakers weer naar huis en namen Mol’s filmtechnieken mee.

Ze gingen hun eigen wetenschappelijke films maken, zoals deze uit 1948 met de titel 'Levend brood’.

Tokichi Ishimoto maakte de film, de regie was in handen van Yonesaku Kobayashi.

Beiden waren voormalige leden van de Japanse propaganda filmploeg.

Film: Levend Brood, 1948, Nippon Eiga Shinsha. Bron: YouTube, NPO Science Film Museum