Een beeld om nooit te vergeten
De propagandafilm over Kamp Westerbork uit 1944 wordt nooit voltooid. Maar één shot gaat de wereld over als het meest indringende filmbeeld van de Holocaust.
Later lezen
Kampcommandant Albert Konrad Gemmeker geeft opdracht tot het maken van een film over het kamp.
De unieke beelden tonen het dagelijks leven...
...waarin het 'normale' bestaan zoveel mogelijk wordt nagebootst.
Er is medische zorg, ...
... onderwijs en sport. Je kunt zelfs winkelen in het kamp.
Dit indringende beeld doorbreekt de schijnwerkelijkheid en zet de film in een compleet ander daglicht.
HAAR NAAM is ANNA-MARIA STEINBACH
Roepnaam Settela. Een negenjarig meisje uit Limburg.
Haar bestemming: vernietigingskamp Auschwitz, waar ze wordt vergast op 31 juli 1944.
Jarenlang werd gedacht dat Settela een Joodse gevangene van het kamp was
Pas in 1994 ontdekte journalist Aad Wagenaar dat zij een Sinti was. Roma en Sinti werden evenals de Joden door de nazi's gedemoniseerd en massaal vermoord.
Naar schatting zijn er meer dan 400.000 Roma en Sinti omgebracht tijdens de Holocaust of Porajmos ('verslinding') zoals zij dit noemen.
WERNER RUDOLF BRESLAUER
is degene die de film maakte. De Joodse fotograaf wordt in 1942 met zijn gezin in Westerbork geplaatst, waar hij aan het werk wordt gezet als fotograaf. Hij maakt soms wel 1300 pasfoto's per dag van de gevangenen.
Het werk verschaft hem bepaalde privileges. Breslauer komt veel bij kampcommandant Gemmeker thuis, om te fotograferen op feesten en partijen.
Hij accepteert de opdracht om filmopnames te maken, samen met enkele andere gevangenen. Hij hoopt dat dit hem en zijn familie zal helpen.
Waarschijnlijk wil Gemmeker een film maken om het economisch nut van het kamp te laten zien.
Hij vreest dat hij als het kamp wordt gesloten...
...met de andere SS-officieren naar het Oostfront wordt gestuurd.
Breslauer maakt de opnames mét het indringende beeld van Settela
Het beeld is een stijlbreuk, die de rest van het materiaal in een compleet ander daglicht zet. Hoe kwam dit beklemmende beeld in de film? Was het opzet? Dat moet haast wel. Het shot wordt gezien als een testament van Rudolf Breslauer. Als een daad van verzet.
Het beeld van Settela groeit uit tot symbool voor de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog
Het beeld is duizenden keren gebruikt in artikelen, films en schoolboeken.
September 1944
Westerbork wordt leeggehaald. Het kamp is niet meer ‘Kriegswichtig’ voor de Duitse oorlogsindustrie en wordt opgeheven. Tweehonderd mensen mogen achterblijven, de rest gaat op transport.
GEMMEKER WORDT NA DE OORLOG GEARRESTEERD
Er kan niet worden bewezen dat hij op de hoogte was van het lot van zijn gevangenen. Hij wordt veroordeeld tot 10 jaar gevangenisstraf, maar komt al na 6 jaar vrij wegens goed gedrag. Hij sterft in 1982.
Van Settela Steinbach overleeft alleen haar beeld
Haar gezicht en haar reis staan symbool voor de vernietiging van 6 miljoen mensen.
Breslauers nalatenschap is van ongelofelijke waarde. Hij verdient een plaats in de eregalerij van de oorlogsfotografie.
De Westerborkfilm is samen met de productiedocumenten in 2017 opgenomen in het UNESCO Memory of the World Register. Op deze lijst staan documenten die van grote betekenis zijn voor de wereld. Beeld & Geluid beheert de film.
Gerelateerde verhalen
Bekijk ook
REMIX Fest 2024
Ontdek het verleden, creëer de toekomst REMIX Fest biedt praktische inzichten, inspirerende voorbeelden en innovatieve ideeën. Een dag voor studenten van kunst- en filmacademies, alumni en kunstenaars met een interesse in creatief hergebruik van archiefmateriaal in je artistieke praktijk. Ben jij er ook bij? Bekijk het programma en koop je tickets.