

Griezelig echt
Met de tools en technieken van nu kun je audiovisueel erfgoed eenvoudig bewerken en nieuw leven geven, gewoon met je laptop of je mobiel. Wat kun je zoal? Wat betekent dit voor de beleving van de kijker? En wil je dat?
Later lezen
Je hebt ze vast langs zien komen op YouTube, Facebook en Twitter:
bewegende beelden van mensen uit een ver verleden, soms griezelig echt.
Zoals in deze video van Youtuber Mirkojax met portretten van Albert Einstein en Abraham Lincoln.
Hier zie je links een zwart-wit portretfoto van Lincoln en rechts dezelfde foto, maar dan bewegend.

Deep nostalgia
De portretten zijn tot leven gewekt met Deep Nostalgia, een app van My Heritage waarmee je gratis met behulp van AI portretfoto’s kunt omzetten in bewegende beelden.
Sinds de lancering van de app begin 2021 zijn er 93 miljoen animaties gemaakt, en dat worden er steeds meer.

Inkleuren met AI
YouTuber Messalina! Messalina! laat de foto van Anne Frank niet alleen bewegen, maar kleurt deze ook in met een AI-tool van ontwikkelaar Mail.Ru. De tool maakt gebruik van een neuraal netwerk dat getraind is door het laten zien van veel oude foto's en oorlogsfilms. Het systeem corrigeert defecten in foto's en voegt kleur toe aan zwart-wit beelden.
Messalina!Messalina! publiceert de video op Youtube. Je ziet een stralende Anne Frank rondkijken en lief lachen naar de camera.
Op de achtergrond klinkt pianomuziek. Niets in het filmpje verwijst naar naar de Holocaust en Annes tragische lot.

Is het oké om deze foto van Anne Frank in te kleuren en te animeren en zonder context online te publiceren?

Mislukte inkleuring
Niet alle inkleuringen met AI lukken trouwens even goed. Neem deze still uit de Westerbork Film. Twitteraar @leduderama liet het beeld inkleuren door de twitterbot Colorize_Bot. Wat opvalt is dat de handen van de man kleur hebben, maar dat zijn gezicht grijs is.

Faces of Auschwitz
Ook de Braziliaans digitaal kunstenaar Marina Amaral bewerkt historische foto’s met behulp van AI. Een van haar vele projecten is Faces of Auschwitz, een samenwerking met het Auschwitz-Birkenau Museum, waarbij Amaral portretfoto’s van gevangenen van Auschwitz inkleurt en hun individuele verhalen deelt.
Amaral is zich ervan bewust dat de ingekleurde foto's in deze tijd van fake news en voor verwarring kunnen zorgen, maar tegelijkertijd ziet ze dat ze jongeren zo beter bereikt.

Als leerkrachten me schrijven hoeveel leerlingen nu veel beter opletten bij geschiedenis door die ingekleurde foto’s vind ik het toch echt de moeite waard

Doodsangst
Een van de foto's die Amaral inkleurt is deze van Czeslawa Kowka, een Pools meisje dat op 14-jarige leeftijd in Auschwitz wordt vermoord. De fotograaf, Wilhelm Brasse, herinnert zich haar in de documentaire 'The Portraitist' (2015) nog goed. Vlak voordat hij de foto van haar neemt wordt ze door een kapo met een stok geslagen. Ze is doodsbang. Je ziet haar angst en ontreddering goed terug in deze foto, maar wat blijft daarvan over als je de foto met Deep Nostalgia bewerkt?
In deze animatie die de Iraanse Twitteraar Alireza Rostami met Deep Nostalgia maakte...
...zie je geen spoor van de doodsangst van Czeslawa Kwoka.
In plaats daarvan zie je haar rondkijken en glimlachen...
...en de muziek eronder maakt de beelden eerder romantisch dan tragisch.
De vraag is dan ook: hoe ver kan je gaan met beelden van gevangenen en slachtoffers die er helemaal niet om hebben gevraagd vastgelegd te worden op foto of film?

Westerborkfilm in kleur
Regisseur Robert Schinkel is ook van mening dat je met het inkleuren van zwart-wit beelden de jonge generatie beter bereikt. Daarom laat hij voor de speelfilm Gemmeker (2020) over kampcommandant Albert Gemmeker twee minuten van de inkleuren.
Het programma Nieuwsuur toont een fragment uit de Westerborkfilm zowel in kleur als in zwart-wit, zodat je het verschil kunt zien.
Robert Schinkel legt uit dat de ingekleurde beelden indringender zijn en een beter beeld geven van de gruweldaden die destijds plaatsvonden.

Gevoelig
Het inkleuren is een lastig proces en moet zorgvuldig gebeuren. "De gevoeligheid is dat we mensen zien die op transport worden gezet, dat er mensen zijn die de dood tegemoet gaan. Ze worden veelal afgevoerd naar de vernietigingskampen. Het is dus niet zomaar inkleuren van zwart-wit materiaal, inkleuren van oude films. Het gaat hier echt over een van de meest verschrikkelijke gebeurtenissen uit de geschiedenis,” aldus Schinkel. Daarom is er ook historisch onderzoek aan vooraf gegaan om de kleuren zo kloppend mogelijk te krijgen.
Het visual effects bedrijf Planet X zorgt voor de professionele inkleuring van de Westerborkfilm.
Supervisor Dennis Kleyn legt in Nieuwsuur uit hoe dat in z'n werk gaat...
...terwijl op de achtergrond zijn collega op een computer bezig is met het inkleuren van de film.
Alle mensen in beeld worden per frame apart bewerkt, met als eindresultaat een helder en scherp kleurenbeeld en duidelijk zichtbare details.
Maar je hoeft, zoals je weet, geen professional te zijn om historisch beeldmateriaal in te kleuren. YouTuber Rick88888888 kleurt historische films in met behulp van AI.
Maar de kwaliteit van zijn inkleuring van de Westerborkfilm is duidelijk minder dan de professionele bewerking.
Door het gebruik van automatische technieken hangt een bruine gloed over de beelden, de kleuren zijn flets en veranderen bij bewegingen.

Toch positief ontvangen
Het feit dat hij in kleur is, maakt deze opmerkelijke film nog belangrijker als een herinnering aan de wreedheid die mensen anderen kunnen aandoen.

"niet zoveel bezwaar"
"Als je het geheel maar ongeschonden laat en heel goed bewaart, dan heb ik er op zichzelf niet zoveel bezwaar tegen,”
aldus de reactie van mediahistoricus Huub Wijfjes in Nieuwsuur op de trend om historisch beeldmateriaal in te kleuren. Hij stelt dat het de betrokkenheid van het publiek vergroot, maar waarschuwt dat je je er wel van bewust moet zijn dat de kleuren slechts een gok zijn en dat je als maker altijd moet aangeven dat je de beelden hebt bewerkt.
Ingekleurde beelden brengen historische onderwerpen dichterbij de kijker
Oude portretten laten bewegen en zwart-wit beelden kleur geven: je kunt met eenvoudige tools indrukwekkende dingen doen met audiovisueel erfgoed. Dit maakt historisch beeldmateriaal indringender en brengt de geschiedenis dichter bij de kijker. Maar tegelijkertijd loert het gevaar dat de beelden een nieuwe betekenis krijgen en misbruikt kunnen worden, zeker in deze tijd van fake news en deepfakes. Daarom is het belangrijk dat historisch beeldmateriaal altijd zorgvuldig en zo waarheidsgetrouw mogelijk wordt bewerkt, in de juiste historische context bij de kijker wordt gebracht en dat de maker er altijd nadrukkelijk bij vermeldt dat het om een bewerking gaat.
Gerelateerde verhalen
Bekijk ook

My First Smartphone Festival 2025 🎉
Op het My First Smartphone Festival vieren jullie de mijlpaal van de eerste smartphone, of bereiden jullie je voor op deze spannende stap! Ontdek hoe je deze nieuwe fase vol kansen en verantwoordelijkheden op een speelse manier kunt omarmen. Met interactieve sessies en slimme tips van experts, en creatieve workshops van de populairste (internet)helden leren jullie veilig, slim én creatief omgaan met de smartphone. Leg samen de basis voor een gezonde digitale balans en verken de eindeloze mogelijkheden van deze digitale wereld! Start jullie mobiele avontuur hier! 🚀