foto
foto

Herdenken zonder uit te sluiten

Later lezen

Je emailadres wordt eenmalig gebruikt om de link naar het verhaal te sturen. Je adres wordt niet opgeslagen.

Iedere Nederlander in het verzet of...?

Zat iedere Nederlander in het verzet of keek bijna iedereen toe en deed niets. Volgens Annemieke Gringold, conservator van het Nationaal Holocaust museum, is het zeer duidelijk. In het volgende fragment uit de NTR serie Het verhaal van Nederland komt ze hierover aan het woord. Een serie waaraan in kringen van het voormalig verzet aanstoot werd genomen.

Fragment uit: Het verhaal van Nederland, NTR 13 april 2022; Bron: Collectie Beeld & Geluid.
Fragment: Het verhaal van Nederland, NTR 13 april 2022; Bron: Collectie Beeld & Geluid.

Nog niet nationaal herdenken.

Het herdenken van oorlogsslachtoffers doen we al decennia. Daarbij was er doorgaans weinig bezwaar tegen het uitsluiten van groepen homoseksuelen, Roma en Sinti. Andere minderheden die bijvoorbeeld een rol in het verzet hebben gehad, kwamen er bekaaid vanaf. Vlak na de oorlog werd er in iedere stad en dorp aparte herdenkingen georganiseerd. Van een nationale herdenking was nog geen sprake.

In de volgende video zien we een herdenking bij het Haagse monument voor Willem I op Plein 1813. Hierna een defilé van geüniformeerde en ongeüniformeerde, met geweren bewapende, Binnenlandse Strijdkrachten terwijl een politiekapel marsmuziek speelt. In de parade lopen ook vrouwelijke BS'ers en politie mee.

Fragment: Polygoon Hollands Nieuws 1946; Bron Collectie Beeld & Geluid

Waalsdorpervlakte

De Waalsdorpervlakte in Den Haag is de plek waar de eerste Nationale Dodenherdenking plaatsvond. Het ging hier niet zo zeer om slachtoffers als Joden, Roma, Sinti, maar vooral over heel Nederland. Het indrukwekkende monument bestaat uit vier houten fusilladekruisen. Deze zijn op 3 mei 1946 door een groepje verzetsvrienden op de Waalsdorpervlakte geplaatst. Die dag werd daar de eerste dodenherdenking van Nederland georganiseerd; een stille tocht vanaf het Oranjehotel naar het monument.

De herdenking wordt in 1946 ook op de nationale radio uitgezonden. Het hiernavolgende fragment is de herdenking van 1951. Naast de dodenherdenking op de Dam bestaat de herdenking op de Waalsdorpervlakte nog altijd.

Fragment: Polygoon Hollands Nieuws 1951; Bron: Collectie Beeld & Geluid.

Nationaal monument op de Dam in Amsterdam

Na de bevrijding dienden twee voormalige militairen een plan in bij de gemeente Amsterdam: zij wilden een monument voor alle slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. 11 jaar na de bevrijding was het Nationaal Monument op de Dam gereed, waarvan de architect J.J.P. Oud de ontwerper was. Vanaf dat jaar vond de Nationale Dodenherdenking vanaf de Dam plaats en vanaf 1961 werd de herdenking ook op de nationale televisie rechtstreeks uitgezonden.

Fragment: Polygoon Hollands Nieuws 1956; Bron: Collectie Beeld & Geluid.

Uitsluiting

Hoe meer tijd verstrijkt na de oorlog, hoe duidelijker de uitsluiting wordt van groepen verzetsstrijders en slachtoffers in onze herdenking. Dankzij diverse betrokken mensen worden steeds meer groepen toch in de herinnering opgenomen. 25 jaar na de bevrijding komt het bij de herdenking tot een incident. Twee mannen die een krans willen leggen, voor de in concentratiekampen omgekomen homoseksuelen, worden hardhandig tegengehouden en achter de hekken gesmeten.

Uiteindelijk zou deze actie leiden tot de plaatsing van een Homomonument o.a. in Amsterdam.

Fragment: Polygoon Hollands Nieuws 1970; Bron: Collectie Beeld & Geluid.

Homomonument

42 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog komt er een homomonument ter nagedachtenis aan de slachtoffers van het fascisme. Het is gemaakt door Karin Daan en bestaat uit drie roze granieten driehoeken die tezamen ook weer een driehoek vormen. Het is het eerst vrijstaande homomonument ter wereld.

Fragment: NOS journaal, 21 januari 2021; Bron: Collectie Beeld & Geluid.

Uitgesloten groepen

Dat er in Nederland verzet gepleegd werd tegen de nazi's door landgenoten uit Suriname en de Nederlandse Antillen is nagenoeg onbekend bij het gros van de Nederlanders. Daar moet verandering in komen, vindt (een deel van) de Surinaamse en Antilliaanse gemeenschap in Nederland. Verzetsmensen als Anton de Kom, Boy Ecury en George Maduro, destijds woonachtig in Nederland en vermoord door de nazi's, zouden net zo bekend moeten zijn als een Gerrit van der Veen of Hannie Schaft. Vandaar dat er op 3 mei 2022 een inclusieve herdenking plaatsvond op de Dam te Amsterdam, zoals dit hiernavolgende fragment laat zien. Overigens pleit de organisatie ervan voor een dodenherdenking die verder gaat dan de Tweede Wereldoorlog, maar ook stilstaat bij het koloniale verleden.

Fragment: Caraibisch Netwerk, NTR 2022; Bron : YouTube

Nieuwe invulling van de herdenking

De documentaire Gaat dit over ons? Herdenken in Nederland (EO, 2023) toont goed aan hoe de nationale herdenking nog altijd kan wringen. Nabestaanden van slachtoffers, waaronder die uit de Joodse en Indisch-Nederlandse gemeenschap, voelen zich in het naoorlogs Nederland niet gehoord. Roma en Sinti-woordvoerder Lalla Weiss vertelt in het volgende fragment hoe zij de herdenking op de Dam zou invullen.

Fragment uit: Gaat dit over ons?, EO, 14 april 2023. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Geschiedvervalsing

In 2023 maken vier organisaties van verzetsleden uit de Tweede Wereldoorlog bezwaar tegen een uitzending van de historische televisie-uitzending Het verhaal van Nederland. Naar hun mening is de uitzending eenzijdig en vergeet men het verzet van vele verzetsleden recht te doen. In hun ogen is het programma een "historische  misleiding". Ze eisen een schermvullende disclaimer waarin het beeld van de rol van het verzet wordt rechtgezet. De NTR die verantwoordelijk is voor het uitzenden van de serie weigert dit te doen.

Het volgende fragment komt uit de uitzending, waarbij gesproken wordt over 10 procent van de bevolking die in het verzet zit. Dit wordt omschreven als "een enkeling".

Fragment: Het verhaal van Nederland, NTR 13 april 2022; Bron: Collectie Beeld & Geluid.

De herdenking van de Tweede Wereldoorlog is niet geheel vrij van uitsluiting van bepaalde groepen in de samenleving, die wel degelijk een rol speelden in het verzet. Zij zijn of vergeten of opzettelijk buiten de herdenking gehouden. De rol van het verzet is een heikel onderwerp waarover het laatste woord nog niet lijkt gezegd. Omdat hier nog veel meer over is te vertellen, zullen we in een ander Tilt-verhaal terugkomen op deze kwestie, met speciale aandacht voor een aantal uitgesloten verzetshelden: Frieda Belinfante, Boy Ecurie, Johan Arondeus en Jacoba van Tongeren.

 

Bekijk bronnenlijst

Gerelateerde verhalen

Bekijk alle verhalen