Actie!
Milieuactivisme en media gaan hand in hand. Om mensen te informeren, te mobiliseren en bewustwording te creëren. Welke media gebruiken milieuactivisten en hoe doen ze dat? Je ziet het aan de hand van twee bewegingen: Extinction Rebellion en Greenpeace.
Later lezen
Extincton Rebellion
Ze halen volop het nieuws: de activisten van Extinction Rebellion (XR). Met hun geweldloze burgerlijke ongehoorzaamheidsacties strijden ze tegen klimaatverandering en het verlies van biodiversiteit die uiteindelijk zullen leiden tot het uitsterven van de mens. Vandaar de term 'extinction' (= Engels voor uitsterven) in Extinction Rebellion. Om dit te voorkomen moeten we volgens XR onze economie en manier van leven drastisch veranderen. En wel meteen, want de tijd begint te dringen. Je ziet dit terug in het logo: een cirkel die de wereld symboliseert met daarin een zandloper.
Social media
XR maakt actief gebruik van social media om aandacht voor haar zaak te genereren. Ze produceert zelf content voor platforms als X, Facebook, TikTok en Instagram. Om informatie te verspreiden, de boodschap te brengen, evenementen te delen, het publiek te mobiliseren en updates te geven van de acties.
Met acties als de dagelijkse blokkade van de A12 in Den Haag trekt XR ook de aandacht van de traditionele media.
Zo doet het 'NOS Journaal' uitgebreid verslag van de demonstratie waarmee XR de directe afschaffing van de subsidies op fossiele brandstoffen eist.
Voor de toekomst van kinderen, kleinkinderen en het leven op aarde in het algemeen.
En ook als de politie bij een van de blokkadeacties van XR ingrijpt, staat het 'NOS Journaal' er met de camera bovenop.
Sommige activisten zitten aan elkaar vastgeketend en vastgelijmd aan het asfalt.
Terwijl de politie ze losmaakt en afvoert, gaat verslaggever Jeroen Gortworst gewoon door met interviewen.
Sommige activisten van XR gebruiken de traditionele media ook bewust als podium om hun boodschap over te brengen.
Zoals activist Jelle de Graaf die tijdens een live-uitzending van de RTL-talkshow 'Jinek' op de tafel klimt en zich vastlijmt.
Dit tot verrassing van de andere tafelgasten en presentator Beau van Erven Dorens.
De Graaf blikt in het programma ‘Khalid & Sofie’ terug op zijn actie en zegt dat hij de reacties op zijn actie verdeeld waren.
De actie van De Graaf inspireert anderen weer tot het maken van allerlei grappige filmpjes op TikTok.
Zoals TikTokker @dylanbeukenkamp die in dit filmpje de beelden van de actie gebruikt.
Maar ook de audio van de actie doet het goed op TikTok, zo kun je horen in dit filmpje van supermarkt 'Jumbo'.
Vanavond zitten er bij Jinek aan tafel twee klimaatwetenschappers om te praten over de klimaat- en ecologische crisis. Dat is de afgelopen weken niet zo geweest.
Toch gelooft De Graaf dat dit soort acties werken om media-aandacht voor het klimaatvraagstuk te genereren.
Hoe?
Kortom, zowel de social als traditionele media zijn belangrijk voor XR om haar boodschap onder de aandacht te brengen bij het brede publiek. Maar hoe lukte Greenpeace dat, die andere activistische milieubeweging die opkwam in het pre-digitale tijdperk toen er nog niet zoveel soorten media bestonden? Hoe slaagde zij erin om de aandacht van de media te krijgen en de publieke opinie te beïnvloeden?
Don't Make the Wave
Greenpeace ontstaat begin jaren ‘70 uit protest tegen Amerikaanse kernproeven op Amchitka, een eiland voor de kust van Alaska. De proeven zorgen voor een ernstige verstoring van de natuur en een groep Amerikanen en Canadezen komt ertegen in verzet. Ze richten het comité Don’t Make the Wave op en organiseren een benefietconcert om geld in te zamelen om actie te kunnen voeren.
Benefiet-concert
Het concert vindt in oktober 1970 plaats in het Canadese Vancouver, met onder meer optredens door Joni Mitchell, Chilliwack en Phil Ochs. Ook muzikant James Taylor is van de partij. Jaren later blikt hij er in deze video op terug.
Allergaartje
Het concert is een groot succes. De actievoerders halen genoeg geld op om een boot te huren. Ze dopen het schip ‘Greenpeace’ en zetten koers naar Amchitka, daar waar de kernproeven plaatsvinden. Met aan boord een allegaartje aan actievoerders, onder wie Greenpeace-oprichters Paul Cote, Jim Bohlen, en Irving Stowe. Ze sturen de hele wereld persberichten om over de actie te informeren. Maar nog voordat ze het eiland bereiken houdt de Amerikaanse kustwacht het schip tegen en wordt de bemanning gearresteerd.
Toch is de actie een succes. Medestanders houden steunprotesten, zoals hier bij de Amerikaanse ambassade in Toronto (zonder audio).
Beelden ervan worden via de internationale nieuwsuitwisseling wereldwijd gedeeld met nieuwsredacties.
En onder druk van de enorme publiciteit besluit de Amerikaanse overheid te stoppen met de kernproeven op Amchitka.
'Bearing witness'
In de jaren erna opent Greenpeace wereldwijd kantoren en verbreedt ze haar geweldloze acties naar andere bedreigingen van het ecosysteem, zoals de walvis- en zeehondenjacht en het dumpen van chemisch en kernafval in zee. Een belangrijk element in de actievoering is ‘bearing witness’: het als getuige aanwezig zijn op de plaats van de misstand om het openbaar te kunnen maken. Dit principe stamt van het gelijknamige beginsel van de geloofsgroep Quakers. In de praktijk betekent dit dat de activisten van Greenpeace daar actie voeren waar de natuur daadwerkelijk in gevaar is en dat ze de wereld hier via de media getuige van laten zijn. Ook gebruiken de activisten actief hun lichaam in de strijd, iets wat je ook ziet bij de activisten van XR op de A12.
We protesteren door te getuigen. Erbij zijn, en erover vertellen, het openbaar maken. Maar altijd geweldloos.
Hoe dat in zijn werk gaat, legt deze actievoerder uit in een uitzending van het actualiteitenprogramma 'Aktua'.
De actievoerders werpen zich letterlijk tussen de walvissen en de jagende walvisvaarder om de walvissen te redden.
Greenpeace legt haar acties zoveel mogelijk vast op beeld als bewijs van de misstanden en om te kunnen delen met de media.
Vandaar dat er altijd fotografen en cameramensen meegaan, zoals tijdens deze actie in Russische wateren.
En dat levert deze mooie beelden op, die nieuwsmedia maar al te graag gebruiken.
Nieuwsredacties
Nieuwsredacties hadden geen tijd, geen geld en wilden spectaculaire beelden. Dit was het succes van Greenpeace tot op zekere hoogte. Voorverpakt nieuws, volwaardig audiovisueel materiaal
Greenpeace speelt hiermee handig in op de behoefte van nieuwsredacties naar kant-en-klare, spectaculaire beelden.
Doordrongen van het belang van het beeldmateriaal doen deze actievoerders van de Rainbow Warrior er alles aan om het zo snel mogelijk veilig te stellen.
Dit fragment uit een documentaire over de vele acties van Greenpeace laat zien hoe een activist op volle zee het filmmateriaal meeneemt in een rubberboot, achtervolgd door een vijandelijke helicopter.
Zelfs als de activist wordt gearresteerd, geven zijn collega-activisten medestanders de belangrijke opnamen niet op.
Greenpeace bereikt het brede publiek trouwens niet alleen via de spectaculaire beelden van haar acties.
De beweging produceert ook gelikte campagnes met een heldere, eenduidige boodschap, zoals 'Red de walvis' en 'Red de zeehond'.
En ook deze, waarmee Greenpeace handig inspeelt op de angst onder de bevolking voor de gevaren van kernenergie.
Beeldbank
Ook in deze tijd legt Greenpeace haar acties nog altijd vast en op beeld en voorziet ze de media en andere geïnteresseerden van aantrekkelijk en hapklaar filmmateriaal. Maar nu digitaal en eenvoudig - tegen betaling van een licentie - te downloaden uit Greenpeace Media, een online beeldbank met foto's en video's die teruggaan tot het jaar 1971.
Waar XR zowel de sociale als traditionele media gebruikt om het brede publiek te bereiken, kon Greenpeace dit in haar begintijd alleen via de traditionele media doen. Toch slaagde zij er goed in om het brede publiek te informeren en haar boodschap te delen. Vanaf het allereerste begin betrok Greenpeace de media actief bij haar acties en produceerde ze zelf spectaculair beeldmateriaal in uitzendkwaliteit als onderdeel van haar 'bearing witness'-strategie. Dit beeldmateriaal leverde ze wereldwijd aan nieuwsredacties, die er blij mee waren omdat ze zelf geen tijd en geld hadden om verslag te doen. Ook creëerde Greenpeace doordachte campagnes met een heldere boodschap, iets waar het jonge XR nog mee lijkt te worstelen. Want hoe frame je zoiets groots - en voor velen abstracts - als klimaatverandering en de noodzaak tot gedragsverandering? Pogingen in de sociale media lijken vooralsnog polariserend te werken, en daar ligt voor XR dan ook een grote uitdaging.