Zwarte Piet
Zwarte Piet
TILT

Zwarte piet: een eeuw kritiek

Auteur: Eelco van Nielen

Kritiek op Zwarte Piet is niet nieuw. En ook de media-aandacht voor de discussie is al ouder dan je misschien zou denken, maar wat is er wel veranderd?

Begin het verhaal

Start verhaal

Het hele verhaal 17 kaarten
Alleen de highlights 11 kaarten
Later lezen, mail een reminder

Later lezen

Je emailadres wordt eenmalig gebruikt om de link naar het verhaal te sturen. Je adres wordt niet opgeslagen.

Nieuwe problemen
De laatste jaren staan media onder druk om al dan niet hun Zwarte Pieten te veranderen. Uiteindelijk stopt ook de NTR in 2019 met Zwarte Pieten.

Nickelodeon besluit het aan te passen in 2015, RTL volgt in 2016.

In het Sinterklaasjournaal en de landelijke intocht zijn vanaf dan alleen nog roetveegpieten te zien. Maar daarmee is de discussie nog niet voorbij.

Het Sinterklaasjournaal, 12 november 2019, NTR. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Je als BN’er in black face hullen, dat kon nog in 1930. Toch was er toen ook al kritiek op Zwarte Piet en blackface. L.J. Jordaan schreef in 1930 in De Groene Amsterdammer:

Hier zien we de cabaretière Henriëtte Davids.

Twee vormen van karikaturen die sinds 1850 in Nederland populair waren.

"De eerste negers, die op het projectiedoek verschenen, waren geen negers – het waren zwartgeschminkte blanken en zij gaven de vernederendste, stompzinnigste caricaturen, welke ooit den [...] westerling onteerden."

Polygoon Hollands Nieuws van week 7 uit 1930. Bron: Collectie Beeld & Geluid
De Groene Amsterdammer, 19 april 1930
Groene Amsterdammer
In datzelfde nummer van de Groene Amsterdammer in 1930, schrijft Melis Stoke een artikel over representatie van zwarte mensen in Nederland:

“En aangezien elk opvoedingssysteem zich richt op een komende generatie, moet u met de kinderen beginnen, door bijvoorbeeld op 5 december a.s. een zwarten Sinterklaas te laten optreden, gediend door een wit knechtje…”

De Groene Amsterdammer, 19 april 1930

Hier en daar zijn in de twintigste eeuw altijd wel kritische geluiden te horen. In dit programma over Surinamers in Nederland uit 1963 wordt Zwarte Piet aangehaald als een voorbeeld van discriminatie. Maar in de media verstomt de discussie telkens.

Surinamers in Nederland, 15 augustus 1963, AVRO. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Als de discussie in de 20e eeuw al in beeld komt, is het vaak in programma’s voor een klein publiek. Voor- en tegenstanders van Zwarte Piet krijgen ruimte om te praten...

Hier in "Meer op zondag" uit 1993, een programma voor en over mensen met een migratie-achtergrond.

Maar de programmamakers hebben het laatste woord en sluiten af met de drogreden van een kind.

Meer op zondag, 31 oktober 1993, NOS. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Parool
Tegenstanders worden in media weggezet als zonderlingen en niet serieus genomen. 

Arnold Ras uit het Noord-Brabantse Wanroij wil in 1963 het Sinterklaasfeest veranderen, inclusief Zwarte Piet.

Als dit wordt opgepakt door de landelijke pers komt hem dit op kritiek te staan van een aantal bekende opiniemakers. Ras krijgt nooit de ruimte om in te gaan op deze kritiek.

Witte Piet, Remco Campert, Parool 02-11-1963
Friese Koerier 19-10-1968
Ook Mevrouw Grünbauer uit Bilthoven protesteert een paar jaar later.

In tijdschrift Panorama van 7 december 1968 wordt ze geïnterviewd over haar plan voor Pieten zonder zwarte schmink, zodat 'onze kinderen niet langer pret beleven ten koste van een ander ras'. 

Het enige wat het oplevert zijn dreigementen. Na een daadwerkelijke inval in haar huis van zwart-geschminkte mannen, die haar optillen, houdt ze ermee op en verbrandt ze haar archief met knipsels en correspondentie.

Friese Koerier 19-10-1968
De discussie is nog zo onzichtbaar in 1997 dat Sonja Barend verbaasd is dat het zo hoog op kan lopen over zoiets als Zwarte Piet.

Maar het blijft beperkt tot de incidentele uitzendingen. En mensen kunnen er nog om lachen.

Barend & Witteman, 3 december 1997, VARA. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Een mooi voorbeeld van verandering van de discussie en de rol van de media zijn de shows van Paul de Leeuw. That's tradition, that's culture. This is the 90s! Update your culture! I warn you. You mustn't spoil a children's party.

De Spice Girls zijn in 1997 op bezoek en in Nederland leeft de discussie nog niet.

Het publiek lacht ongemakkelijk.

Winnie Mandela, een Zuid-Afrikaanse apartheid-activist, wordt ondertussen vergeleken met een Zwarte Piet.

Laat de Leeuw, 27 november 1997, VARA. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Pas rond 2011 verandert hoe de media omgaan met de discussie. Door de komst van internet en smartphones kunnen dit soort beelden zich buiten de traditionele media om verspreiden. Vanaf dan wordt de discussie serieus genomen en overgenomen door reguliere media.

Op Youtube wordt een filmpje gedeeld waarop te zien is hoe anti-Pietactivisten hardhandig worden aangepakt door de politie.

Argos TV: Medialogica, 3 november 2016, HUMAN. Bron: Collectie Beeld & Geluid
In 2013 kan je al niet meer om de discussie heen. Helemaal zonder verzet gaat het niet.

Paul de Leeuw heeft van het een op het andere jaar geen Zwarte Pieten meer in zijn jaarlijkse Sinterklaasshow.

De doorgeslagen politieke correctheid wordt belachelijk gemaakt.

Sint & de Leeuw, 5 december 2013, VARA. Bron: Collectie Beeld & Geluid
In 2016 is de discussie nog verder ingeburgerd. En Paul de Leeuw kan zijn ogen niet geloven als bijna alle tieners in zijn publiek vóór Zwarte Piet zijn.

Commerciële zenders halen Zwarte Pieten helemaal van de buis.

In tien jaar tijd is niet alleen zijn mening compleet omgeslagen, maar ook de discussie is veranderd van nauwelijks zichtbaar naar maatschappelijk onderwerp.

Pauls Puber Kookshow, 29 oktober 2016, VARA. Bron: Collectie Beeld & Geluid
De week van PowNed laat hetzelfde fragment zien als voorbeeld van "de kloof tussen de zelfbenoemde elite en de rest van Nederland."

De discussie gaat ondertussen niet meer alleen over Zwarte Piet, maar bijvoorbeeld ook over hoe de media met de discussie omgaan.

De week van PowNed, 3 november 2016, PowNed. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Het verdwijnen van zwarte schmink bij de NTR betekent geen einde van de discussie.

Zondag met Lubach merkt in 2019 op dat er tientallen alternatieve Sinterklaasjournaals zijn, op regionale zenders en Youtube. Mét Zwarte Piet.

Zondag met Lubach, 24 november 2019, VPRO. Bron: collectie Beeld & Geluid

“Stel dat wij veel zendtijd krijgen, dan is een Sinterklaasjournaal ook bij ons mogelijk, mét Zwarte Pieten.” Karskens: “Wij zijn niet meteen racisten als we onze gezichten zwart schminken. (...) Wij hoeven ons helemaal nergens voor te schamen.”

-Omroep Ongehoord Nederland

Het verdwijnen van een zwart-geschminkte Piet op de buis is in 2019 zelfs een van de aanleidingen om een compleet nieuwe omroep te beginnen.

Het parool 25 november 2019, 10:35

Hoewel de kritiek op Zwarte Piet dus al zeker negentig jaar teruggaat,is de grote media-aandacht pas van de laatste jaren. Sterker nog, tegenwoordig houden zowel de traditionele als social media de discussie zelf levend.

Bekijk bronnenlijst

Gerelateerde verhalen

NA HET ZIEN VAN DEZE 5 SIMPELE TRUCS ZAL JOUW SURFGEDRAG NOOIT MEER HETZELFDE ZIJN!

Delen Informeren

We hebben een emoji overload ?

Delen Ontwikkeling Informeren

Iedereen is dateable - een geschiedenis van tv-romantiek

Delen Verkopen Informeren

Een beeld om nooit te vergeten

Ontwikkeling Informeren

One Giant Cover Up for Mankind

Ontwikkeling Informeren
Bekijk alle verhalen

Bekijk ook

evenement 7 - 8 december

NOVA Filmfestival 2024

In Beeld & Geluid barst op 7 december het jaarlijkse NOVA Filmfestijn los. Maar liefst 68 korte films zijn er in het weekend van 7 en 8 december te zien in 2 theaters. Allemaal gemaakt door enthousiaste filmmakers zonder commercieel doel.