Coverafbeelding met verschillende Pokémon: het gezicht van Pikachu in een ouderwetse televisie, Charmander op een modern mobieltje en Squirtle in een Gameboy Color
Coverafbeelding met verschillende Pokémon: het gezicht van Pikachu in een ouderwetse televisie, Charmander op een modern mobieltje en Squirtle in een Gameboy Color

25 jaar Pokémon-gekte!

Later lezen

Je emailadres wordt eenmalig gebruikt om de link naar het verhaal te sturen. Je adres wordt niet opgeslagen.

In 2000 is de Nederlandse jeugd in de ban van wonderlijke beestjes.
Pokémon is dé rage.

Op schoolpleinen handelen en spelen kinderen druk met de kaarten. Dus is er veel aandacht vanuit de media. Dit Jeugdjournaal opent zelfs met het nieuws.

fragment: Jeugdjournaal, 17 februari 2000, NOS; Bron: collectie Beeld & Geluid.
Gameboy met Pikachu in het gras.
De bedenker van Pokémon is als kind ook in de ban van wonderlijke beestjes.

Zoals veel Japanse kinderen in de jaren 70 verzamelt Satoshi Tajiri levende insecten. Klasgenoten dopen hem de Insectenprofessor! Deze fijne jeugdherinnering van verkennen en verzamelen wil hij als volwassene delen met een nieuwe generatie kinderen. Het is een van de inspiraties voor een computerspel, met meer focus op verkennen en verzamelen, in plaats van het gebruikelijke geweld.

Televisie met Pikachu.
In 1996 komt Pokémon uit voor de Gameboy in Japan.

Een van de revolutionaire aspecten van dit spel is dat je het niet alleen speelt. Net zoals Satoshi met vriendjes insecten uitwisselde, kan je de Pokémon via een kabel met vrienden delen.

Onverwacht wordt Pokémon een enorme hit in Japan. Binnen 2 jaar verschijnen ook een kaartspel en een tekenfilmserie, gebaseerd op hetzelfde principe van verzamelen.

Had jij meteen wat met Pokémon?

Amerika is in de ban van Pokémon. "Benieuwd of wij hier ook zo van de kaart raken."

Op 1 oktober 1999 zien Nederlandse kinderen in het Jeugdjournaal zo een eerste glimp van het kaartspel.

Meteen bij dit eerste item is al een kritische ondertoon te bespeuren.

fragment: Jeugdjournaal, 1 oktober 1999, NOS; Bron: collectie Beeld & Geluid.
Leuk Pokémon, zou je denken. Het Jeugdjournaal in 2000. De Aziatische herkomst van het spel wordt benoemd. Er is aandacht voor de negatieve gevolgen. Er wordt wel tijd besteed aan hoe kinderen het spel spelen. Maar hoe het spel echt werkt? Dat is te ingewikkeld.

Maar het nieuws wordt niet zo positief gebracht.

De presentatoren brengen het over als de zoveelste rage die je speelt om erbij te horen.

En weer dat het in Amerika een "gekkenhuis" is.

In klassen worden regels gesteld. Leraren worden "gek" van de kaarten.

De zelfverzonnen spelletje handjeklap, dobbelen en dichtst bij de muur gooien.

Dus wordt niks uitgelegd over het werkelijke doel van de kaartjes of het spel. Terwijl je op de beelden kan zien dat de kinderen het wel uitleggen voor de camera. Waarom is deze reportage - in een programma voor kinderen - zo oppervlakkig en negatief?

fragment: Jeugdjournaal, 17 februari 2000, NOS; Bron: collectie Beeld & Geluid.
Maar het blijft niet bij kinderprogramma's. Weer wordt er niet uitgelegd hoe het spel werkt. De komst van Pokémon valt samen met de start van kinderzender Fox Kids. Pokémon wordt erin geramd.

In de actualiteitenrubriek NOVA is er ook kritiek, maar die richt zich op de brede marketing specifiek gericht op kinderen.

De wereld van de Pocket Monsters, blijft onbegrijpelijk. Iets wat zonder uitleg natuurlijk zo blijft.

De tekenfilmserie is daar te zien, dat wordt hier omschreven als "erin slaan".

Met speciale TV-zenders worden kinderen steeds meer gemanipuleerd om zoveel mogelijk te kopen. Volgens deze expert in NOVA een slechte ontwikkeling. Een kritiek die verdergaat dan: "het is onbegrijpelijk." Maar zou je dit niet over meer kindermedia kunnen zeggen?

fragment: NOVA, 22 november 1999, NPS; Bron: collectie Beeld & Geluid.
Gekte!
Ondanks de kritiek is Pokémon ook in Nederland een hit. Toch blijft bij het Jeugdjournaal de focus op Amerika. Dit horen we vaker. De gekte loopt zelfs uit de hand. Anderen vinden Pokémon te gewelddadig. Gelukkig zijn we in Nederland te nuchter voor deze Amerikaanse toestanden. Maar dat Pokémon gewelddadig is en criminaliteit in de hand werkt, is dat echt zo'n groot probleem?

Dit item met de titel "gekte" gaat over de gekte daar.

Het spel is heel ingewikkeld en de beestjes hebben moeilijke namen.

Volgens deze reportage beroven kinderen elkaar en worden ze gearresteerd.

Wie die "anderen" zijn en wat ze gewelddadig vinden wordt niet uitgelegd. Deze geïnterviewde winkelmedewerker zegt helemaal niks over geweld.

De vraag is of Pokémon echt zo gewelddadig is en criminaliteit in de hand werkt óf dat hier sensationele verhalen uit Amerika worden nagepraat. Zegt deze reportage niet meer over Amerikaanse media dan over een echte "gekte"?

Of worden hier de Amerikaanse media nagepraat? Media die erbij gebaat zijn om incidenten te linken aan iets wat populair is. En waarom bestempelt een programma gericht op kinderen een populair kinderspel als 'gekte'?

fragment: Jeugdjournaal, 14 december 1999, NOS; Bron: collectie Beeld & Geluid.
En die namen!

In reportages van het Jeugdjournaal en NOVA uit 1999/2000 is er steeds een focus op hoe de beestjes heten. Kinderen lijken met die namen geen moeite te hebben en vinden het zelfs leuk.

Door de namen op te noemen zonder context wordt het niet begrijpelijker voor de kijker. Waarom maken programma's dan toch steeds deze keuze?

fragment: Jeugdjournaal, 17 februari 2000 en 14 december 1999, NOS; Bron: collectie Beeld & Geluid.
fragment: NOVA, 19 april 2000, NOS; Bron: collectie Beeld & Geluid.
Echt te begrijpen is het niet, de Pokémon gekte. Hoe werkt het spel? Dat weet niemand. Er is steeds de nadruk op hoe onbegrijpelijk het is. En als dat allemaal nog te subtiel is. Wie het snapt, die mag het zeggen.

Een NOVA-item uit april 2000. Het spel is dan al vijf maanden op de markt.

Toch lijken deze kinderen het spel wel te snappen. Maar doordat de context is weggelaten komt hun uitleg over als wartaal.

Zegt de maker van deze reportage Pokémon fans gewoon dat hun hobby saai is en de kaartjes stom zijn.

Maar niet in deze uitzending.

fragment: NOVA, 19 april 2000, NOS; Bron: collectie Beeld & Geluid.
"Volgens kenners: het is ook al niet goed getekend." Hij praat over de kwaliteit van de tekenfilm. Maar het is de journalist die daar de nadruk legt. Nergens zegt hij dat het "niet goed getekend" is.

Zo wordt het aangekondigd in dezelfde NOVA-uitzending. Maar wat zegt die kenner?

En omdat hij het daarover heeft denk je als kijker dat hij daar de nadruk legt.

Want die stelt een weggeknipte vraag over kwaliteit. De expert antwoordt alleen maar dat de makers een ander doel hebben.

Wat hij zegt geldt voor alle commerciële tekenfilm. Dus weer is de vraag, waarom deze extra negatieve aandacht voor Pokémon?

fragment: NOVA, 19 april 2000, NOS; Bron: collectie Beeld & Geluid.
Er is nog meer aan te merken op Pokémon.

Er zijn andere gevaren, namelijk in het spel. Daar gaat het in 2000 over in Piek 5, een radioprogramma van de EO.

Het gevaar volgens de eerste expert is dat kinderen fanatiek het spel spelen en daarin kunnen doorslaan, maar dat is niet wat de presentator wil horen.

De andere expert weet niks van Pokémon of shintoïsme, maar hij heeft er wel op internet over gelezen. Het is een vroeg voorbeeld van hoe (negatieve en valse) theorieën zich online verspreiden.

Lees fragment
fragment: PIEK 5, 20 juni 2000, EO; Bron: collectie Beeld & Geluid.
Krantenartikel NY Post
Angst

Net als de angst voor geweld en criminaliteit komt de angst voor Pokémon en het occulte overwaaien uit Amerika. Daar is het onderdeel van  uit fundamentalistische Christelijke hoek. Namelijk de complottheorie dat media met verborgen symbolen en boodschappen kinderen aanzetten tot Satanisme.

Vandaar dat het Vaticaan in april 2000 in een statement duidelijk maakt dat Pokémon toch écht onschuldig is.

afbeelding: NY Post, 21 april 2000; Bron: nypost.com
Angst voor Pokémon
Ook op TV krijgen de spirituele gevaren aandacht. Ze hebben kinderen aan tafel uitgenodigd die bang zijn. Probleem is dat een van de kinderen helemaal niet bang is... De reactie van de presentatoren? Terugvallen op de jongen die wel bang is. Wanneer wordt Pokémon link? De focus wordt steeds teruggebracht naar enge termen, zoals "vloeken". Het is eigenlijk niet te begrijpen dat spel. Maar terug naar het onderwerp. Hele slechte kaarten. Wie zijn hier nou bang? De kinderen of de volwassenen?

Zo besteedt Mir@kel, een kinderprogramma van de EO, er in twee afleveringen aandacht aan. Die gaan over angst voor Pokémon.

Zijn verhaal over angst wordt niet tegengesproken. Wel versterken de programmamakers zijn verhaal met enge muziek en beelden.

In plaats van een open vraag, komt het programma met een behoorlijk sturende vraag aan de "expert" aan de telefoon.

Maar uitleggen, ho maar. Ook in Mir@kel blijft onduidelijk wat die termen betekenen ín het Pokémonspel.

Dat het meisje net nog heeft gezegd dat ze niet bang is, wordt voor het gemak genegeerd.

Er zijn verhalen over kaarten met "rare symbolen" en halfnaakte monsters. Die heeft de expert niet gezien. Wel kaarten met "helderziendheid".

Je zou denken dat een kinderprogramma angst weg wil nemen. Maar door onwetendheid van de programmamakers wordt het juist aangewakkerd. Tegelijkertijd kan je je afvragen, schrikt dit kinderen af of maakt het ze juist extra nieuwsgierig?

fragment: Mirakel, 5 september 2001, EO; Bron: collectie Beeld & Geluid.
"Vervloekingen, wat is dat nou precies?" De enige fan in de studio mag het uitleggen: Je doet aanvallen, zoals 'hypnose'. "Doe jij dat wel eens!? Hypnose via kaarten?" Via e-mail komt in de laatste minuut nog een vraag binnen. Het programma wordt zo afgesloten met een boodschap die van te voren al lijkt te zijn bedacht. Als je bidt, dan verdwijnen Gengar en Drowzee... Dat is dus de oplossing!

Toch even terug naar die 'vervloekingen'.

Hoe groot het onbegrip hierover is wordt in dit fragment duidelijk. Krijgt een kind dan eindelijk de volle aandacht om dieper op het spel in te gaan?

De jongen probeert nog uit te leggen dat het om een spel gaat, maar door het totale onbegrip van de presentator durft hij niet meer (eerlijk) te antwoorden.

Best vernieuwend in een tijd vóór social media. Maar makers kunnen zo ook het gesprek sturen. Want ja, wat moet je met die angst?

Als de presentatoren hadden geluisterd naar hun gasten en zich verdiept hadden in het spel, dan hadden ze misschien ontdekt dat er geen reden is tot angst.

fragment: Mirakel, 5 september 2001, EO; Bron: collectie Beeld & Geluid.
Pokémonfiguren.

Pokémon Go

Eind 2001 verdwijnt de angst en aandacht voor Pokémon uit de media.

De jaren daarna groeit het uit tot een van de grootste media-franchises ter wereld met een miljarden omzet. In 2016 - er zijn inmiddels meer dan 700 Pokémon, 15 computerspellen en 19 seizoenen van de tekenfilmserie - wordt Pokémon Go geïntroduceerd. Een app waarmee datzelfde concept van beestjes verzamelen nieuw leven wordt ingeblazen door middel van Augmented Reality. 

2016: Pokémon Go is een hit. Negatieve aandacht. "Hoe oud ben je?" "Ja echt serieus?!" "Pokémon Go is levensgevaarlijk!" Als je je telefoon gebruikt kan die gestolen worden! Waar komen deze verhalen vandaan? Een gevonden lijk en een autobotsing zijn ineens wereldnieuws. Maar deze Amerikaanse toestanden zijn dichterbij dan je denkt! "Dat is nog best ingewikkeld." Net als 17 jaar eerder is de berichtgeving oppervlakkig en negatief.

Weer is er veel aandacht van media...

Zoals in deze reportage van EenVandaag.

Net als 17 jaar eerder worden fans belachelijk gemaakt.

Dergelijke teksten worden versterkt door de dreigende muziek.

Die boodschap wordt benadrukt door een eng plaatje.

Uit de buitenlandse media.

Als je het maar kan linken aan Pokémon Go.

Ook een medewerker van EenVandaag heeft wel eens tijdens het wandelen op zijn telefoon gekeken.

Het gaat nauwelijks over de vernieuwende AR techniek achter het spel, of wat dat betekent voor gebruikers en bedrijven. Het gaat niet verder dan simpele bangmakerij: als je op je telefoon kijkt kan je onder een auto lopen.

fragment: EenVandaag, 11 juli 2016, AVROTROS; Bron: collectie Beeld & Geluid.
Zelfs het volwassen NOS Journaal besteedt nu - in 2016 - aandacht aan Pokémon. "Het spel blijkt niet helemaal zonder gevaar."

Dat gebeurde rond de eeuwwisseling nog niet.

Ook in dit item wordt negatief nieuws overgenomen uit het buitenland.

fragment: Journaal, 12 juli 2016, NOS; Bron: collectie Beeld & Geluid.
In Kijkduin loopt de gekte zelfs een klein beetje uit de hand. "Ze worden daar helemaal gek van Pokémon-jagers." "Er is ontzettend veel overlast." Leuk dat jongeren buiten komen? Het AD spreekt zelfs van vandalisme. Heel bijzonder...

Zo brengt Goedemorgen Nederland het nieuws dat gemeente Den Haag Pokémon Go! aanklaagt.

Het succes waar Kijkduin eerst nog blij mee was is te groot...

Nee, ze "banjeren" door beschermd duingebied.

Jongeren die hun telefoon opladen aan lantaarnpalen. Zegt dat iets over Pokémon, over telefoonverslaving in het algemeen, of zegt het iets over nieuwsmakers die inzoomen op de meest sensationele incidenten?

fragment: Goedemorgen Nederland, 29 september 2016, WNL; Bron: collectie Beeld & Geluid.

Vogelaars

Maar er zijn ook andere geluiden. In Brainwash Radio valt het cultuursocioloog Ruben Jacobs op dat er overeenkomsten zijn met vogelaars. Zonder het misschien te weten legt hij het verband tussen de app en de oorspronkelijke inspiratie van spelmaker Satoshi Tajiri; de ervaring van speuren naar fauna in je omgeving.

Lees fragment
fragment: Brainwash Radio, 29 augustus 2016, HUMAN; Bron: collectie Beeld & Geluid.

JC Go!

En ook bij de EO zien ze een paar jaar later de positieve kanten. Je kan de populariteit van een spel namelijk ook inzetten voor een hoger doel. Presentatrice van het programma EO Live is laaiend enthousiast, in 2018, dat het Vaticaan een eigen versie van Pokémon Go heeft ontwikkeld.

Lees fragment
fragment: EO Live, 3 november 2018, EO; Bron: collectie Beeld & Geluid.
Wat niemand in de jaren 90 had kunnen denken. En als je een echte expert uitnodigt... Na 25 jaar krijgt Satoshi Tajiri eindelijk een naam en gezicht. Dat Pokémon uit Japan komt wordt keer op keer benadruk in 1999/2000.

Na 25 jaar bestaat Pokémon nog steeds en dat is te merken: de presentator van het Jeugdjournaal in 2021 kan de namen zelfs uitspreken!

...dan kan je een ingewikkeld spel in 15 seconden uitleggen.

Dit lijkt een klein detail, maar zegt veel over wat er veranderd is.

Toch wordt nooit gezegd welke persoon het spel dan gemaakt heeft. Door in dit Jeugdjournaal de maker te benoemen en het spel uit te leggen blijft er weinig over van het mysterieuze dat rond de eeuwwisseling de berichtgeving domineerde.

fragment: Jeugdjournaal, 27 februari 2021, NOS; Bron: collectie Beeld & Geluid.
Pokemon

Pokémon bestaat 25 Jaar!

En is nog altijd populair.

De vraag blijft: waarom was er zo'n negatieve reactie op Pokémon? Was dat uniek, of zijn er nu ook zulke onbegrepen 'hypes' die onnodig negatief belicht worden in de media?

Tegenwoordig wordt minder lacherig gedaan over Pokémon. Het komt in het nieuws als er iets te melden is. Bijvoorbeeld als de verkoop van kaarten tijdens de pandemie zo hard gaat dat er een tekort is, of als Pokémon Go in 2021 de hoogste omzet ooit haalt.

Wist jij 25 jaar geleden meteen dat Pokémon meer was dan een onbegrijpelijke rage? Dan hebben we misschien goed nieuws. Kaarten uit die tijd zijn goud geld waard. Een ongeopend doosje uit die tijd is onlangs verkocht voor $408.000! 

Bekijk bronnenlijst

Gerelateerde verhalen

Bekijk alle verhalen