Dertig jaar commerciële TV
Dertig jaar commerciële TV

30 Jaar commerciële TV

Later lezen

Je emailadres wordt eenmalig gebruikt om de link naar het verhaal te sturen. Je adres wordt niet opgeslagen.

In 1989 heb je de keuze uit drie publieke TV-zenders. Nederland 1 met KRO, NCRV, VARA en EO. Nederland 2 met AVRO, TROS, Veronica en VPRO. En Nederland 3 met NOS en de kleinere omroepen. Verder zijn er geen Nederlandse zenders.

Commerciële tv en radio is niet toegestaan.

Fragment: Integrale opname NLD 1, 2 en 3, 7 en 12 maart 1989, NVT. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Radio Télévision Luxembourg Veronique

Dat verandert op 2 oktober 1989 wanneer RTL Veronique de lucht ingaat. De eerste legale op Nederland gerichte commerciële televisiezender. Hiermee komt een einde aan bijna 60 jaar discussie over het wel of niet uitzenden van dit soort zenders. Waarom heeft dit zolang geduurd? Wat ging hieraan vooraf?

Fragment: Televizier, 2 oktober 1989, AVRO. Bron: Collectie Beeld & Geluid

Al sinds het begin is er discussie in hoeverre radio en TV commerciëel mogen zijn.

Dat men bang is voor Amerikaanse toestanden, blijkt uit deze NCRV reportage over Amerikaanse TV uit 1967.

Als bedrijven in plaats van omroepen bepalen wat op TV komt, krijg je alleen programma's die het grote publiek wil zien: Amusement in plaats van cultuur.

Fragment De Brainstormers, 13 april 1967, NCRV. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Radio Luxemburg

Het enige land in Europa waar al sinds de jaren 30 commerciële radio is toegestaan is Luxemburg. De uitzendingen zijn ver buiten het kleine landje te ontvangen. Een kans voor adverteerders om luisteraars in heel Europa te bereiken.

Vanaf 1933 zendt Luxemburg elke vrijdagavond ook Nederlandstalige programma's uit. Zo zingt Louis Davids in een door Albert Heijn gesponsorde uitzending over koffie van het merk Boffie.

 

Lees fragment
Fragment: Opname voor Albert Heijn's koffie bestemd voor uitzending via radio Luxemburg, 1 januari 1934, NVT. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Foto: Neon Art Deco Panel Luxembourg pavilion, 1937 Bron: Backstage Weekly 37
Radio Veronica gaat in 1960 een stap verder: een compleet Nederlandse commerciële radiozender.

Om de wet te omzeilen zendt deze zender ook uit van buiten Nederland, maar dan vanaf een schip. Het wordt een radiozender op Amerikaanse manier, met hits gericht op jongeren, waar radioprogramma en reclame naadloos in elkaar overgaan. Zoals in dit fragment van Joost mag het Weten uit 1964. De politiek en omroepen kunnen er niks tegen beginnen.

Lees fragment
Fragment: Internationale Nieuwsuitwisseling, 2 mei 1960, NVT. Bron: Collectie Beeld & Geluid.
Audio fragment: Joost mag het weten, 17 juni 1964, Radio Veronica. Bron: Collectie Beeld & Geluid.
REM EILAND
Dit inspireert ondernemers op een zelfde manier televisie uit te zenden vanaf zee.

Er wordt een eiland gebouwd net buiten Nederlands water met een zender voor TV Noordzee. 

Foto: Noordzee REM-Eiland, ANP, 12 augustus 1964. Bron: geheugenvannederland.nl

Na afloop van het eerste programma komt zo voor het eerst een lijst sponsors voorbij op de Nederlandse TV.

De omroepsters beloven dat ze zullen brengen wat het grote publiek wil: Amusement!

Fragment: Rem TV 1e Avonduitzending, 9 september 1964, NVT. Bron: Collectie Beeld & Geluid.
Maar TV Noordzee wordt datzelfde jaar nog uit de lucht gehaald.

Met het verdiende reclamegeld wordt een omroep opgericht die in 1965 tot het publieke bestel wordt toegelaten: TROS.

Het openingsprogramma met Karin van Wamelen "Een beetje vieren" staat helemaal in het teken van de zee. De naam TROS, het kompaslogo en de TV gids van de omroep blijven tot de dag van vandaag verwijzen naar het TV Noordzee-verleden.

Fragment: Een beetje vieren, 2 oktober 1966, NTS; TROS. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Uiteindelijk wordt in 1974 dankzij een nieuwe wet ook Radio Veronica verboden. Als het twee jaar later een publieke omroep wordt, verwijzen logo en zendervormgeving nog altijd naar het piratenverleden. En nog steeds, bijna 60 jaar na oprichting, is een golf onderdeel van het Veronica-logo.
Fragment: Veronica Aktueel,14 juli 1967, VOO. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Om tegemoet te komen aan adverteerders wordt de STER opgericht. Vanaf 1967 zendt deze stichting reclame uit op de Nederlandse publieke TV, voor en na de journaals. Zoals deze reclame voor rookworst. Toch is dit geen commerciële televisie.

Zoals Ster zelf zegt: "Voor Ster gelden andere (wettelijke) regels dan voor commerciële exploitanten. Ster oefent geen enkele invloed uit op de programmering van de publieke omroep. Dit is strikt gescheiden." Reclames worden ook in beeld gescheiden van de programma's en van elkaar: met beelden van het STER logo vóór en na elk reclameblok, en tussen de reclames zie je beelden van water.

Fragment: Uitzendingen STER-blokken, 1967, NTS. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Citaat: Organisatie Ster, 4 oktober 2019, Ster.nl. Bron: web.archive.org.
Niet iedereen is blij met reclame op TV, zo laat bijvoorbeeld de weerman merken. Hij moet zijn weerbericht inkorten omdat de STER hem op de hielen zit. Voor adverteerders is het lang niet genoeg.

Op de doordeweekse dagen zijn in 1967 vijf blokken reclame met allen een duur van maximaal drie minuten vóór en na het journaal. Drie reclameblokken op Nederland 1 en twee op Nederland 2. Dit levert in het eerste jaar al 25 miljoen gulden op voor de publieke omroep.

Fragment: Uitzendingen STER-blokken, 1967, NTS. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Eind jaren 80 krijgen commerciële zenders pas echt voet aan vaste grond. Bijvoorbeeld Radio10 in 1988. U-bocht constructie

Via een telefoonlijn worden Amsterdamse programma's naar Brussel gestuurd.

Via een zogeheten U-bocht constructie worden de programma's naar de Italiaanse radiozender Studio10 gestuurd, waarna de uitzendingen via satelliet wordt teruggezonden naar Nederland, daarna wordt het doorgegeven op de kabel. Nog altijd verwijst de naam van Radio10 naar deze constructie.

Fragment: Brandpunt, 13 mei 1988, KRO. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Dit biedt ook nieuwe mogelijkheden voor TV. Joop van den Ende is de beperkte budgetten van de publieke omroep zat. Maar een commerciële Nederlandse zender vanuit het buitenland uitzenden, dat mag niet.

Hij neemt zijn sterren en shows mee en begint TV10 dat net als Radio10 zal uitzenden via Milaan.

Dus wordt TV10 op het laatste moment niet toegestaan. Radio 10 en RTL mogen wel, dat zijn écht buitenlandse zenders die je moeilijk kan verbieden Nederlandse programma’s uit te zenden. De programma’s, sterren, maar bijvoorbeeld ook de muziek van TV10, worden in 1990 gebruikt om RTL Veronique om te dopen tot RTL 4.

Fragment: Satellite, 14 juni 1989, VOO. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Dat RTL een buitenlandse zender is zullen we weten. De eerste uitzenddag begint met het Luxemburgs volkslied Een Luxemburgse omroepster. En pittoreske beelden van het land. En pontificaal in het RTL nieuws-decor achter Jeroen Pauw de Luxemburgse RTL-gebouwen.
Fragment: 20 uur Journaal, 2 oktober 1989, NOS. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Toch blijft de grote vraag; is RTL Veronique wel echt een buitenlandse zender? De sterren van RTL spelen het spelletje mee. Viola Holt belooft zelfs Luxemburgs te leren. Is het niet schijnheilig om te doen alsof RTL Luxemburgs is? Catherine Keyl stelt de rake vraag: Is het niet schijnheilig om te doen alsof de omroepen niet commercieel zijn?
Fragment: Televizier, 2 oktober 1989, AVRO. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Fragment: Satellite, 14 juni 1989, VOO. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Veronique wordt in 1990 omgedoopt in RTL4. Het succes is groter dan verwacht. De publieke omroep heeft zich lang verzet en komt niet zonder kleerscheuren uit de strijd.

De omroepen verliezen een kwart van de kijkers en lopen miljoenen aan advertentie-inkomsten mis.

Er wordt meteen ingegrepen om te voorkomen dat alle adverteerders en kijkers weglopen. De komst van RTL zorgt ervoor dat Nederland 1, 2 en 3 compleet op de schop gaan om aantrekkelijk te blijven voor adverteerders.

Fragment: NOS Laat, 1 oktober 1990, NOS. Bron: Collectie Beeld & Geluid.
Fragment: Nieuwslijn, 07-03-1991, VOO. Bron: Collectie Beeld & Geluid
Sporen
Commerciële radio en televisie wordt in 1992 écht toegestaan.

Er komt een eind aan zestig jaar discussie. Maar de sporen van de hele geschiedenis kan je tot op de dag van vandaag zien in het Nederlandse medialandschap: AVROTROS en Veronica verwijzen in naam, logo en omroepblad nog naar het piratenverleden van de zenders. Radio 538 verwijst naar de golflengte waarop Veronica als zeezender uitzond. Radio10 en Sky Radio begonnen als buitenlandse zenders. En ook RTL is nog steeds écht buitenlands. Niet alleen de naam Radio Télévision Luxembourg verraadt dit; als Luxemburgse zender zendt het ook nog altijd dagelijks het Luxemburgs journaal uit.

Bron logo’s: wikipedia.com

Commerciële TV bestaat 30 jaar in Nederland en we feliciteren RTL hartelijk met hun jubileum! Er is een hoop aan vooraf gegaan en die oorsprong is nog steeds zichtbaar. 

Bekijk bronnenlijst

Gerelateerde verhalen

Bekijk alle verhalen