Je bevindt je hier:

Een nieuw medium

Zou het mogelijk zijn om 100 jaar Nederlandse radio samen te vatten in één week? Conservator Bas Agterberg doet een poging. Lees zeven dagen mee in een reeks waarin hij ons meeneemt in de zoektocht door de archieven van Beeld & Geluid. Dit is dag een.

Zou het mogelijk zijn om 100 jaar Nederlandse radio samen te vatten in één week? Conservator Bas Agterberg doet een poging. Lees zeven dagen mee in een reeks waarin hij ons meeneemt in de zoektocht door de archieven van Beeld & Geluid. Dit is dag een.

Fragment uit het aantekeningenboekje van Hanso Idzerda

Fragment uit het aantekeningenboekje van Hanso Idzerda

Hoe vier je de verjaardag van een 100-jarige? Op een feestje haal je herinneringen op, het grote verhaal en de kleine anekdotes. Je verplaatst je in de tijd om te begrijpen wat de 100-jarige beleefde en hoe kijkt de omgeving aan tegen de jubilaris? Het leukste is het om de 100-jarige te horen of zien op foto’s of en bewegend beeld.

Om brieven en documenten uit het bestaan van de jarige op te diepen én om te spreken over wat er in de toekomst in het verschiet ligt. Dat is precies wat er de afgelopen twee jaar is voorbereid bij Beeld & Geluid. Velen zijn de archieven ingedoken om verhalen te vertellen om de radiogeschiedenis voelbaar en hoorbaar te maken. Wat weten we eigenlijk van de 100 jarige? Wat is in de archieven van Beeld & Geluid bewaard van de beginperiode?

Blauwdruk Hanso Idzerda

Hanso Idzerda

Vrijwel dagelijks hield ik me de afgelopen anderhalf jaar bezig met dat grote moment waarop Ir. Hanso Idzerda begon met uitzendingen op 6 november 1919. Van deze pionier is het een en ander bewaard. Zo is er een prachtig depot waarin de apparatuur staat van zijn bedrijf, de Nederlandse Radio Industrie. In 1940 schonk hij het al aan het PTT Museum, in 2008 kwam het naar Hilversum. Een aantal dozen met documenten, zoals blauwdrukken en aantekeningen, verzameld door historicus Swierstra. Van de uitzendingen die Idzerda tussen 1919 en 1924 maakte is niets bewaard. Zijn stem is slechts te horen in één interview gaf in 1939 bij het 20 jarig bestaan van de radio. 

Interview met Hanso Idzerda

Interview met Hanso Idzerda

Erkenning

Zijn tragische dood op 3 november 1944, vergrootte het mysterie rondom de pionier van de radio. Hoewel hij in de beginjaren niet de erkenning kreeg voor zijn pionierswerk, is hij later wel regelmaat geëerd. Zo staat er een kunstwerk in zijn geboortedorp Weidum en wordt Idzerda bij ieder radiojubileum genoemd. Juist in 2019 is Hanso Idzerda volop in het nieuws. Hij is de enige persoon uit de pionierstijd die is opgenomen in de Onvergetelijke luisterlijst van NPO Radio 1. De VPRO radio maakte Pension-Idzerda, een vierdelige gedramatiseerde levensgeschiedenis. De scenaristen hadden een unieke vondst van 78-toerenplaten met interviews uit 1944. De serie appelleert aan de manier waarop Idzerda bij de hedendaagse luisteraar tot de verbeelding spreekt. Hoe kwam Idzerda ertoe om op 6 november 1919 zijn uitzending te maken?

Eerst advertentie in NRC

Nalatenschap Idzerda

Over de betekenis en nalatenschap van Idzerda had Beeld & Geluid in 2016 een online tentoonstelling in Google Cultural Arts. In het boek De radio een cultuurgeschiedenis schetst Huub Wijfjes de rol van Idzerda aan de hand van een archeologie van de radio. Wereldwijd experimenteerden technici met uitzendingen. Bijzonder is dat Idzerda op 5 november een aankondiging in de NRC plaatste én vervolgens wekelijks uitzond. Er is sinds 6 november 1919 altijd radio geweest in Nederland. 

Het oudste bewaarde fragment

Het oudste fragment van de Nederlandse radio in het archief is een proefuitzending van de Nederlandse Seintoestellen Fabriek. Het  moet uit 1923 of 1924 zijn, maar de datum is onduidelijk. Zoals gebruikelijk in die tijd werden luisteraars opgeroepen om te melden of de ontvangst van de uitzending goed was. Jarenlang is er correspondentie tussen de zenders en de luisteraars. In eerste instantie over de kwaliteit van de ontvangst, later over de inhoud van een programma. Deze opname van de NSF is afkomstig van Philips, dat aandeel had in het Hilversumse bedrijf. De opname hoorde bij een grotere collectie platen van de zender Philips Omroep Holland Indië die in 2000 is overgedragen aan Beeld & Geluid.

Radio NSF: het oudste bewaarde fragment

Radio NSF: het oudste bewaarde fragment

De juiste oplossing

Het publiek bestond de eerste jaren uit radio-amateurs die zelf hun toestellen bouwden. Toen er meer uitzendingen kwamen, omroepen opgericht werden midden jaren 20 steeg de vraag naar radiotoestellen. De NSF leverde met Philips eerst nog bouwpakketten. Dat was nog best een uitdaging zoals de VARA film Stuwing (1932) laat zien. Al snel komt er een kant en klare radio op de markt en is het voor steeds meer mensen mogelijk om een radio aan te schaffen Eind jaren 20 zijn de omroepen al grote verenigingen en de radio bereikt de massa. Al moet in die tijd nog reclame gemaakt worden voor het medium, zoals De juiste oplossing laat zien. Als je een familie bij elkaar wil brengen, schaf dan een radio aan is het motto van de Philips bioscoopreclame. 

Philipsreclame 1937

Philipsreclame 1937

Radionetwerk

Als je de bronnen van de vroege radioperiode bestudeerd, de tijdschriften als Radio Expres of de documenten van Idzerda en andere pioniers, dan is de ontwikkeling van radio nog het best te vergelijken is met de komst van Internet. In een periode van tien jaar ontstaat een wereldwijd netwerk waarop gebruikers die zich aansluiten een oneindige stroom aan informatie en entertainment kunnen vinden. Waar pionier Idzerda de stap naar massaproductie niet kan maken, doet Philips dat wel. Zoals Jan Westerhof en Michal Citroen vertellen in september 2019 laten horen in de radiodocumentaire 100 jaar radio in Het Spoor terug. De radio is rond 1930 een massamedium. Hilversum is dan dé radiostad van Nederland. Sterker nog, het wordt een begrip in de wereld. Dat is een volgend verhaal; dag 2 van 100 jaar radio in één week.

Originele zender

Originele zender