Van weten naar doen: wat we leerden over nieuwswijs gedrag

Waarom dit kennisatelier?

Nieuwswijs gedrag is cruciaal voor een gezond publiek debat: niet meegesleept worden door algoritmes of meningen, maar bewust en weloverwogen omgaan met nieuws en informatie. Met de kennisateliers willen we de brug slaan tussen onderzoek en praktijk. Redacties kunnen leren van de inzichten uit onderzoek over nieuwswijsheid. Wetenschap wordt gevoed met waar nog kennishiaten liggen en waar onderzoek een bijdrage kan leveren.

Waar staan we volgens de veldscan?

Onderzoeker Karin Schut schetste de stand van zaken. Er is veel kennis over mediawijsheid, maar weinig over nieuwswijsheid en nog minder over nieuwswijs gedrag. In onderzoek ligt de nadruk op vaardigheden (herkennen van manipulatie, bronnen checken, omgaan met algoritmes); houding en motivatie blijven onderbelicht. De oproep: van weten naar doen. Lees meer over de veldscan.

Het begrip ‘nieuwswijsheid’: te smal als het alleen over nieuws gaat

Patricia van Rijswijk pleitte voor een breder begrip van nieuwswijsheid. Ze verwees naar het overzicht van Fifi Schwarz met kenmerken van nieuwswijze burgers (context zien, impact van woord en beeld, mechanieken van verspreiding doorzien) en nieuwswijze journalisten (constructief, transparant, relevant, publieksgericht). De groep beaamde: een groot deel van wat mensen dagelijks zien is geen journalistiek nieuws (denk aan influencers en memes). Moeten we ons bij nieuwswijs gedrag niet richten op een houding die gaat over omgaan met álle informatie?

Wat ís nieuwswijs gedrag?

In de interactieve sessie verkenden de deelnemers de bandbreedte. Er werden twee uitersten gezien in het omgaan met nieuws en informatie: aan de ene kant volledig wantrouwen, aan de andere kant alles voor waar aannemen. Gezond gedrag zit ertussenin: bewust, weloverwogen en nieuwsgierig, met vertrouwen in journalistiek vakwerk én ruimte voor twijfel. 

Onderzoek als hefboom voor beleid en samenwerking

Een terugkerend inzicht: onderzoek opent deuren. Als gedrag en houdingen rond nieuwswijsheid zichtbaar en meetbaar worden, ontstaat er ruimte voor financiering, beleid en gezamenlijke actie. Tegelijkertijd vinden wetenschap en journalistiek elkaar nog te weinig: onderzoekers vragen praktijkvoorbeelden; redacties vragen onderbouwing en inzichten in effecten. Suggestie uit de groep: meer vraaggestuurd onderzoek vanuit journalistieke behoeften.

Journalistieke reflecties: transparantie helpt, maar is geen wondermiddel

Journalisten zien groeiend wantrouwen (bijv. “jullie maken fake news”). Transparantie, uitleggen wat je doet, fouten toegeven, keuzes tonen, kan helpen. Als voorbeeld werd genoemd: een nieuwsbrief over wat het nieuws níét haalde. Maar online winnen stelligheid en eenvoud vaak aan vertrouwen; journalistieke nuance kost tijd en ruimte. Daarbij spelen twee extra knelpunten:

• Opinie vs. nieuws is voor veel mensen onduidelijk.
• Dilemma: meebewegen met algoritmes om zichtbaar te blijven, zonder onafhankelijkheid te verliezen.

Niet alleen jongeren

Nieuwswijsheid wordt vaak met jongeren geassocieerd, maar het informatiegedrag van volwassenen is nauwelijks onderzocht. “Na de middelbare school verdwijnen mensen van de radar,” merkte een deelnemer op, terwijl leren omgaan met informatie daar niet ophoudt. Dit is een belangrijk kennisgat voor vervolgonderzoek.

Wat betekent dit voor het bredere netwerk?

De uitkomsten sluiten aan bij het bredere werk aan het Manifest Nieuwswijsheid: van losse interventies naar een ecosysteem waarin onderwijs, journalistiek, wetenschap, beleid, tech en het maatschappelijk midden samen optrekken. Het atelier liet zien dat die samenwerking gewenst én nodig is, en dat meten (gedrag, effecten) cruciaal is om van intentie naar impact te gaan.

Wat kun je nu doen?

• Lees de Veldscan Nieuwswijsheid van Karin Schut, een uitgebreid overzicht van de stand van zaken van nieuwswijsheid-onderzoek.
• Lees het Manifest Nieuwswijsheid – het gezamenlijke kader om in samenhang te werken aan een nieuwswijzer Nederland. Ontdek wat jij kunt doen vanuit jouw vakgebied.