Wat we weten (en nog niet weten) over nieuwswijsheid
Wat weten we eigenlijk over hoe mensen omgaan met nieuws en informatie? En wat weten we nog niet? Onderzoeker Karin Schut bracht het bestaande onderzoek naar nieuwswijsheid in kaart.
Wat weten we eigenlijk over hoe mensen omgaan met nieuws en informatie? En wat weten we nog niet? Onderzoeker Karin Schut bracht het bestaande onderzoek naar nieuwswijsheid in kaart.
De veldscan van Karin Schut brengt in kaart wat we weten over nieuwswijsheid, op basis van meer dan 130 onderzoeken en gesprekken met zes toonaangevende wetenschappers uit Nederland en Vlaanderen. Het onderzoek is uitgevoerd binnen het programma DichterBijNieuws, in opdracht van Beeld & Geluid en Netwerk Mediawijsheid.
Waarom dit onderzoek belangrijk is
Nieuws speelt een centrale rol in onze democratie. Maar de manier waarop mensen nieuws consumeren verandert snel. Steeds meer mensen, en vooral jongeren, halen hun informatie van sociale media, waar nieuws, entertainment en meningen door elkaar lopen. Nieuwswijze burgers weten informatie op waarde te schatten en weloverwogen hun mening te vormen. Toch is het nog een relatief jong onderzoeksgebied, waarin definities en meetmethoden sterk uiteenlopen.
Wat de veldscan laat zien
De veldscan maakt duidelijk dat de theorie en het onderzoek rond nieuwswijsheid volop in ontwikkeling zijn. Het begrip wordt op verschillende manieren ingevuld, wat het vergelijken van studies en het meten van effecten lastig maakt. Toch tekenen zich duidelijke lijnen af:
- Nieuwswijsheid draait om kennis, vaardigheden én houding. Onderzoek laat zien dat het gaat om begrijpen hoe nieuws tot stand komt, kunnen beoordelen wat betrouwbaar is, n gemotiveerd zijn om nieuws bewust te gebruiken.
- Te veel nadruk op misinformatie kan averechts werken. Onderzoek laat zien dat eenzijdige aandacht voor mis- en desinformatie ook kan leiden tot wantrouwen in betrouwbaar nieuws.
- Vertrouwen in journalistiek is cruciaal. Nieuwswijsheidsprogramma’s zijn effectiever wanneer ze niet alleen gericht zijn op weerbaarheid, maar ook op het versterken van vertrouwen in betrouwbare nieuwsbronnen.
- Begin op jonge leeftijd. Jongeren ontwikkelen al vroeg nieuwsgewoonten; programma’s in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs kunnen daar positief op inspelen.
- Meten blijft een uitdaging. Er bestaan nog nauwelijks instrumenten die laten zien of mensen hun kennis ook daadwerkelijk toepassen in de praktijk, bijvoorbeeld tijdens het scrollen op sociale media.
Wat nog ontbreekt
De veldscan benadrukt dat er in Nederland nog geen structureel onderzoek is naar het niveau van nieuwswijsheid onder burgers en jongeren. Ook ontbreekt grootschalige evaluatie van bestaande lesprogramma’s. De vergelijking van wetenschappelijke studies laat zien dat een gezamenlijke visie op nieuwswijsheid, structurele monitoring (zoals de Vlaamse Nieuwsbarometer) en nauwere samenwerking tussen wetenschap, onderwijs, journalistiek en beleid nodig zijn.
Waarom dit ertoe doet
Nieuwswijsheid is geen individuele vaardigheid, maar een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Wetenschappers, journalisten, docenten en beleidsmakers spelen allemaal een rol in het versterken van onze democratische weerbaarheid.
De veldscan laat zien dat het denken over nieuwswijsheid volop in beweging is. Om het verder te brengen is kennis nodig die aansluit op de praktijk, en samenwerking tussen onderzoek, onderwijs, journalistiek en beleid. Deze veldscan vormt de onderzoeksbasis om dat gezamenlijke werk verder te verdiepen.
Lees het volledige rapport: Veldscan Nieuwswijsheid – Karin Schut (PDF)
Lees ook: Manifest Nieuwswijsheid