De kansen van data (deel 1)

Rebecca Haselhoff, project assistent bij Beeld & Geluid, probeert erachter te komen waarom databronnen zo belangrijk zijn voor onderzoeksjournalisten. Sinds dit jaar maakt Rebecca deel uit van het 'Data als Kans'-team en onderzoekt zij wat zijn nu precies de kansen zijn van data in de wereld van de journalistiek. En hoe kan hiermee kan worden omgegaan. In een reeks van drie blogs gaat Rebecca in gesprek met trainers en experts van Beeld & Geluid, Bellingcat en ANP om erachter te komen wat volgens hun de waarde is van data-analyse binnen journalistiek onderzoek.

Yordi Dam, datajournalist bij het ANP, is één van de trainers van de cursus. Hij werkt al tien jaar als datajournalist en blikt terug op de grootste ontwikkelingen die hij heeft meegemaakt binnen dit vak: "Vroeger werden datajournalisten meer gezien als een groep nerds die wat fröbelden en coole dingen deden, maar tegenwoordig hebben veel nieuwsorganisaties in Nederland een officiële data-redactie.” De meerwaarde van datajournalistiek is dan ook goed terug te zien is in de samenwerkingen die worden opgezocht met datajournalisten: “Dat is iets wat tien jaar geleden niet zo gemakkelijk was gegaan. Simpelweg omdat mensen, ook andere journalisten, niet wisten wat datajournalistiek en datavisualisatie precies inhield.”

De hoeveelheid aan data neemt tegenwoordig alsmaar toe, waardoor analyses van grote aantallen data onmisbaar zijn geworden voor grondig en innovatief journalistiek onderzoek. “Cijfers, daar ontkom je niet aan in berichtgevingen,” zegt Yordi. Hij ziet dan ook grote kansen in de wereld van data, die hij binnen de klassieke journalistiek wellicht niet zou hebben gezien: “Datasets zijn een hele grote bron voor het maken van nieuw nieuws – je kunt er nieuwe ontdekkingen mee doen op basis van gegevens die dat in eerste instantie niet zo laten zien. Aan de hand van berekeningen kan je vervolgens interessante bevindingen blootleggen die anders verstopt zouden blijven.”

Tools & technieken

Het doel van een datajournalist is gelijk aan dat van vele andere journalisten: interessante inzichten ontdekken, deze grondig analyseren en ze vervolgens op aantrekkelijke wijze toegankelijk maken voor het publiek. “Ik probeer altijd na te gaan hoe wij de boodschap zo effectief maar simpel mogelijk kunnen overbrengen. Mensen kijken vaak maar kort naar een online graphic, dus het moet in één oogopslag duidelijk zijn waar het over gaat.”

Er zijn tegenwoordig ook steeds meer online bronnen beschikbaar die gebruikt kunnen worden voor het verzamelen van feiten en bewijsmaterialen of het ontdekken van nieuwe verbanden. Ook voor de visualisatie van data-analyses bestaat er een grote variatie aan webtools, zoals Datawrapper, Flourish en LocalFocus. “Dit zijn allemaal tools die goed te gebruiken zijn voor elke journalist. Maar die data vinden kan nog een uitdaging zijn waar je onderzoek eigenlijk mee valt of staat,” zegt Yordi. “Bepaalde dingen zijn niet altijd hard te maken met cijfers. Al is het dan wel de sport om erachter te komen hoe we het tóch kunnen kwantificeren.”

Het interviewen van datasets 

Yordi legt uit waarom data-analyse belangrijk is binnen de onderzoeksjournalistiek: “Veel onderzoeksjournalisten hebben niet de ambitie om datajournalist te worden. Dat is ook helemaal niet nodig, dan zou je te veel datajournalisten krijgen!” grapt hij. “Toch denk ik dat het belangrijk is om een beetje cijfer-minded te zijn. Ik weet dat veel journalisten schrijvers zijn die liever gebruik maken van woorden. Maar er zit ook een stukje creativiteit in het bedenken van onderzoeksvragen die je daarna moet beantwoorden met data. Daarvoor moet je cijfers niet uit de weg willen gaan.”  

Afbeelding: Een overzicht van de verschillende visualisaties die je kunt maken met de LocalFocus, data visualisatie-tool mede-opgericht door Yordi Dam en sinds december 2021 onderdeel van het persbureau ANP. De website van Local Focus biedt verschillende soorten visualisaties die je kunt maken aan de hand van je datasets, waaronder grafieken, kaarten, tabellen, slideshows and factsheets.

Yordi wil deze ‘data literacy’ dan ook bijbrengen in de cursus Data als Kans. “Ik hoop dat ik onderzoeksjournalisten een paar handvatten kan geven die ze kunnen gebruiken in hun journalistieke praktijken. En niet alleen technische inzichten, zoals leren over visualisatie tools of data scraping. Ik zal ook uitleggen hoe je goede vragen kunnen stellen aan een dataset. Want, net als bij een interview, moet je bij data-analyse specifieke vragen bedenken. Je kunt namelijk wel weten op welke knop je moet klikken in een webtool, maar als je niet begrijpt waarom je dat doet of welke uitkomsten dit oplevert, dan heb je er niet zoveel aan. Het begint dus allemaal bij die journalistieke vragen.”

Als laatste legt Yordi uit wat de waarde van data is binnen de journalistieke wereld: “Veel journalisten denken: ‘cijfers zijn niks voor mij, want ik was vroeger slecht in wiskunde’. Ik vind datajournalistiek niet gelijk staan aan wiskunde: alle cijfers en statistieken refereren altijd naar iets wat gebeurt in de échte wereld. Of het nu om mensen, geld, of gejatte fietsen gaat — het is iets wat nú om ons heen gebeurt. Dat maakt het heel tastbaar. Dus die misvatting wil ik de wereld uit helpen: ook als je geen wiskundeknobbel hebt, kun je datajournalist worden of data gebruiken in jouw journalistieke werken.” 

Journalisten aan de slag tijdens de cursus Data als Kans 2021. Foto: Jorrit Lousberg

Ben jij onderzoeksjournalist en wil jij je kennis over moderne data-analyse technieken  vergroten? Meld je dan aan voor de cursus Data als Kans. Stuur uiterlijk op 19 december 2022 je CV en een korte motivatie (max. 500 woorden) naar data-als-kans@beeldengeluid.nl.