De kansen van data (deel 3)
Rebecca Haselhoff, projectassistent bij Beeld & Geluid, onderzoekt waarom databronnen zo belangrijk zijn voor onderzoeksjournalisten. In het derde deel van de blogreeks "De Kansen van Data" spreekt ze met Annique Mossou over de rol van openbare data in haar werk en wat data voor haar betekent als trainer en onderzoeker bij Bellingcat, een in Nederland gevestigde onderzoeksjournalistieke groep die gespecialiseerd is in fact-checking en open-source intelligence (OSINT).
Rebecca Haselhoff, projectassistent bij Beeld & Geluid, onderzoekt waarom databronnen zo belangrijk zijn voor onderzoeksjournalisten. In het derde deel van de blogreeks "De Kansen van Data" spreekt ze met Annique Mossou over de rol van openbare data in haar werk en wat data voor haar betekent als trainer en onderzoeker bij Bellingcat, een in Nederland gevestigde onderzoeksjournalistieke groep die gespecialiseerd is in fact-checking en open-source intelligence (OSINT).
Data speelt een essentiële rol in het werk van journalisten en onderzoekers bij Bellingcat. In tegenstelling tot traditionele journalistiek, sturen ze niet direct journalisten de straat op, maar vormt het gebruik van open bronnen de basis van het werk dat er wordt gedaan, waarbij verschillende soorten online informatie zoals foto's, video's en websites worden verzameld en geanalyseerd. “De nadruk van Bellingcat ligt echt op transparantie,” zegt Annique. Dit zorgt ervoor dat hun bevindingen en conclusies reproduceerbaar zijn voor anderen. “Onze onderzoeken moeten door iedereen te recreëren zijn. Daarom zijn sommige artikelen zo ontzettend lang, omdat wij van A tot Z uitleggen hoe we bij een bepaalde conclusie zijn gekomen. Je zal bij ons nooit horen dat wij iets van een anonieme bron hebben vernomen.”
De verification checklist van Bellingcat, onderdeel van de Beginner’s Guide for Social Media Verification, geschreven door Annique en haar collega Ross. Afbeelding afkomstig van Bellingcat.
Het proces van onderzoek doen bij Bellingcat begint vaak met het ontvangen van wereldwijde verzoeken. “Ik heb laatst een factchecker in Colombia geholpen met een geolocation bijvoorbeeld”, zegt ze. Onderzoekers van Bellingcat worden namelijk vaak benaderd door mensen die willen weten of bepaalde online informatie ook klopt of niet. Samen met haar collega heeft ze daarom een Beginner’s Guide geschreven, waarin ze de lezers leren welke basisprincipes van verificatie je kunnen helpen om veel van die vragen te beantwoorden: “Ik merk dat er toch veel mensen zijn die zeggen 'Ik heb het gegoogled, maar ik kan niet de juiste informatie vinden.’ Wij leren je de zoek trucjes om bepaalde informatie toch te vinden, hoe je kunt onderzoeken of bepaalde online bronnen en afbeeldingen echt zijn of niet, en hoe je dat kan verifiëren.”
Voorbeeld van een geolocation uitgevoerd door Bellingcat om onderzoek te doen naar de raketaanval in Kremenchuk. Afbeelding afkomstig van de website van Bellingcat.
Annique benadrukt dat het achterhalen van deze informatie niet altijd eenvoudig is en dat creativiteit en doorzettingsvermogen essentieel zijn om succesvol te zijn: “Er zijn verschillende manieren om in een paar stappen te achterhalen of wat de locatie is van een afbeelding of video. Je kan bijvoorbeeld letterlijk Google streetview aflopen om een locatie te achterhalen. Maar als een bepaalde plek geen streetview heeft, dan moet je andere manieren bedenken om beelden te vinden van die locatie. Denk bijvoorbeeld aan het zoeken van video’s die mensen hebben gemaakt met een drone of een GoPro en dit online uploaden.”
We praten verder over een bepaalde zaak die Annique in het bijzonder is bijgebleven tijdens haar werk bij Bellingcat: “De raketaanval in Krementsjoek, Oekraïne waarbij een winkelcentrum werd geraakt. De Russen hadden hier toen nepnieuws over verspreid, ze zeiden dat het allemaal niet echt gebeurd was. Het winkelcentrum zou volgens hen gesloten zijn op het moment van de aanval. Toen zag je dat er bij ons onderzoeksteam meteen een soort 'hold my beer' mentaliteit opkwam: iedereen ging meteen uitzoeken wat er precies gebeurd was en binnen een paar uur hadden we een artikel geproduceerd waarin we konden aantonen dat het winkelcentrum wel degelijk in gebruik was. Dat vind ik echt bijzonder, om te zien hoe erg dat leeft onder deze groep. "Iedereen laat meteen alles vallen om te helpen en gaat keihard aan het werk.”
Als laatste kijken we naar de toekomst en naar de ontwikkelingen die Annique verwacht op het gebied van datajournalistiek en open source onderzoek: “Vind ik lastig om te zeggen. We krijgen al veel vragen over AI. Net zoals dat we meegaan met alle technologische ontwikkelingen, zullen we ook met AI moeten meebewegen. Er zijn zowel negatieve als positieve aspecten aan AI en vergelijkbare technologieën, zoals deepfakes. Maar mensen groeien tegenwoordig ook heel anders op met deze technologieën, want ze ontwikkelen heel snel door. Ik ben daarom vooral heel benieuwd naar wat de toekomst nog gaat brengen.”
De cursus Data als Kans was een programma voor onderzoeksjournalisten, georganiseerd bij Beeld & Geluid Den Haag. De cursusreeks focuste op hoe journalisten grootschalige multimediale databronnen kunnen benutten in hun research. Het traject bestond uit vier modules die worden verzorgd waren door experts van Beeld & Geluid, Bellingcat en ANP.