Mediaoorlog

In het project Mediaoorlog wordt de propagandastrijd, tijdens de Tweede Wereldoorlog, tussen verschillende mediaorganisaties geanalyseerd en uiteindelijk gepresenteerd aan verschillende doelgroepen. Het doel is om het bewustzijn te vergroten over hoe nepnieuws en nieuwsmanipulatie in tijden van oorlog en crisis ontstaan en inhoud krijgen.

Actueel project

2020 -

Vincent Kuitenbrouwer

Project-coördinator Mediaoorlog

Koningin Wilhelmina tijdens de eerste uitzending van Radio Oranje.

Fragment uit de eerste uitzending van Radio Oranje op 28 juli 1940 waarin de naar Londen gevluchte koningin Wilhelmina de openingsrede houdt.

Bestaande literatuur versus historische praktijk

Binnen het project worden nieuwe, digitale methodes ontwikkeld voor historisch onderzoek naar propaganda. In de bestaande literatuur wordt propaganda vaak gedefinieerd als een fenomeen waarin een organisatie de publieke opinie manipuleert met valse informatie.

De historische praktijk, echter, wijst uit dat de dynamiek achter propaganda complexer is en dat het onderscheid tussen ‘leugen’ en ‘waarheid’ vaak moeilijk te maken is, zeker als er twee partijen zijn die elkaar bestrijden. Het project ‘Mediaoorlog’ beoogt die interactie te bestuderen aan de hand van de propagandastrijd tussen Nederlandstalige media-organisaties, geallieerd en nazi, tijdens de bezettingsperiode 1940-1945.

Dit project zal daarbij voor het eerst systematisch onderzoek doen naar gedigitaliseerde mediabronnen uit deze periode. Deze aanpak stelt historici in staat om semantische patronen bloot te leggen en zo inzicht te krijgen in de verknopingen van de propaganda-narratieven.

CLARIAH Media Suite

Het interdisciplinaire onderzoek wordt ondersteund door de CLARIAH Media Suite, de online omgeving waar verschillende gedigitaliseerde erfgoedcollecties samenkomen en op uiteenlopende manieren geanalyseerd kunnen worden. De focus van dit onderzoek ligt met name liggen op twee collecties binnen de Media Suite: het radio-archief van Beeld & Geluid en de krantendatabank Delpher van de Koninklijke Bibliotheek.

Eerste Fase project: digitalisering

In de eerste fase van het onderzoek zullen enkele missende collecties (materiaal van de nazi-zender Rijksradio, 1941-1945) worden gedigitaliseerd en beschikbaar gesteld via de Media Suite. Ook zal worden gewerkt aan nieuwe software die de dataset met digitale multimedia bronnen uit de Tweede Wereldoorlog analyseert. Deze tools zullen een blijvende verrijking zijn van de nationale infrastructuur voor (digitaal) onderzoek.

Tweede fase project: vijf thema’s

In de tweede fase werkt een team van historici, die als tijdelijke Researchers in Residence verbonden zijn aan Beeld & Geluid, samen om onderzoek te doen naar de WOII bronnen in de CLARIAH Media Suite. Het mediahistorisch onderzoek vindt plaats rondom vijf samenhangende thema’s:

Internationalisme
Europa
Kolonialisme
Frontlinies
Humor
Satire

Aan de hand van deze onderwerpen schrijven de betrokken onderzoekers een bijdrage voor het themanummer van het Tijdschrift voor Mediageschiedenis, een open access, peer reviewed publicatie. Deze publicatie vormt een bijdrage aan bestaande wetenschappelijke inzichten over de Tweede Wereldoorlog, met name de rol van media in die cruciale periode in de Nederlandse geschiedenis.

Publieksactiviteiten

De nieuwe wetenschappelijke inzichten die zijn voortgekomen uit dit project zullen op ten duur ook gedeeld worden met een breder publiek met interesse in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog en mediageschiedenis. Hierbij kan je denken aan het delen van verhalen over dit onderwerp via sociale media, het blog en de verhalensite TILT van Beeld & Geluid. Daarnaast zal in Beeld & Geluid Den Haag een fysieke tentoonstelling over heden en verleden van nepnieuws worden vormgegeven. Tenslotte worden in 2023 diverse samenwerkingen opgezet met media-organisaties om de bevindingen van het project te delen met het Nederlandse publiek.