Hoe Cronkite de kijk op de Vietnamoorlog veranderde
1968. Het dominante verhaal: de VS is de redder die het communisme in Azië een halt toe roept. Totdat journalisten, zoals presentator Walter Cronkite, naar Vietnam reisden en de publieke opinie met hun reportages voorgoed veranderden. Roel Janssen laat zien hoe belangrijk de journalistiek is voor het controleren van de overheid én hoeveel invloed de stem van een journalist kan hebben.
1968. Het dominante verhaal: de VS is de redder die het communisme in Azië een halt toe roept. Totdat journalisten, zoals presentator Walter Cronkite, naar Vietnam reisden en de publieke opinie met hun reportages voorgoed veranderden. Roel Janssen laat zien hoe belangrijk de journalistiek is voor het controleren van de overheid én hoeveel invloed de stem van een journalist kan hebben.
De jaren zestig zijn het glorietijdperk van de Amerikaanse televisie. De commerciële mediabedrijven CBS, NBC en ABC steken veel geld in hun dagelijkse nieuwsprogramma’s. Hun anchors, de nieuwspresentatoren, zijn nationale bekendheden die avond aan avond als vertrouwenwekkende personen via het scherm de Amerikaanse huiskamers binnenkomen.
Vietnam: vechten voor de goede zaak
Voor de nieuwsredacties is de oorlog in Vietnam vanaf 1965 een niet te missen onderwerp. Alle grote kranten, persbureaus en omroepen hebben een eigen kantoor in Saigon. Aanvankelijk volgen de meeste correspondenten de lijn van de regering: de Verenigde Staten steunen een bondgenoot, Zuid-Vietnam, tegen een agressieve communistische vijand, Noord-Vietnam en de guerrillabeweging Vietcong. Het communisme in Zuidoost-Azië moet een halt worden toegeroepen. Weliswaar is de regering van Zuid-Vietnam een corrupte bende. Er is onder het militaire bewind van generaal Ky geen sprake van democratie en het Zuid-Vietnamese leger is incompetent, maar de Amerikaanse troepen vechten voor de goede zaak. De generaals in Saigon en regeringsfunctionarissen in Washington verzekeren dat de Amerikaanse troepenopbouw positieve resultaten afwerpt. Tegen de Amerikaanse militaire overmacht kunnen de guerrillastrijders en het Noord-Vietnamese leger niet op. Elke Amerikaanse militair heeft dertig keer meer aan materieel en rantsoenen tot zijn beschikking dan die sloebers van het guerrillaleger.
Voor de redactiechefs is het onbestaanbaar is dat het Amerikaanse leger niet in staat zou zijn een guerrillaleger van communistische boeren te verslaan.
Naarmate de oorlog langer duurt en de strijd uitzichtlozer wordt, neemt de scepsis onder de journalisten in het veld toe. De correspondenten kijken om zich heen, ze trekken het land in en geven hun ogen en oren de kost. Ze stellen vast dat de oorlog niet gewonnen wordt en dat de strategie van generaal Westmoreland, de Amerikaanse commandant in Vietnam, niet werkt. Hun berichtgeving wordt kritischer. De oorlog is een militair moeras, moreel onverdedigbaar, strategisch verloren. Ze tellen de doden en gewonden, ze prikken de leugens van de woordvoerders door, ze berichten over de toename van het drugsgebruik en geslachtsziekten onder de Amerikaanse soldaten, ze stellen vast dat in Zuid-Vietnam een corrupt marionettenregime aan de macht is en dat de bevolking in de dorpen en de dessa’s sympathie voor de Vietcong koestert. En ze krijgen het aan de stok met hun redactiechefs en hoofredacteuren in de Verenigde Staten. Hun chefs behoren tot de generatie journalisten voor wie het onbestaanbaar is dat het Amerikaanse leger, dat twintig jaar eerder Europa van de nazi’s en Azië van de Japanners heeft bevrijd, niet in staat zou zijn in de rijstvelden van Vietnam een guerrillaleger van communistische boeren te verslaan.
'The most trusted man in America'
Walter Cronkite behoort tot de legendarische generatie Amerikaanse journalisten die het vak hebben geleerd in de jaren van de Tweede Wereldoorlog, de Koreaoorlog en het begin van de Koude Oorlog. Sinds 1962 is hij de presentator van het CBS Evening News. Elke avond om half zeven New York-tijd is Walter Cronkite de vertrouwde vertolker van het nieuws.
Net als de meerderheid van de Amerikaanse bevolking steunt hij het Vietnambeleid van president Johnson. Hij gelooft de politieke rechtvaardiging, de strijd tegen het communisme. Maar naarmate de protesten in de Verenigde Staten toenemen en de oorlog zich langer voortsleept, nemen de twijfels bij Cronkite toe.
Oorlog bij daglicht
Tijdens het Tet-offensief in januari 1968 vallen de Vietcong en Noord-Vietnamezen voor het eerst overdag aan, zodat de Amerikaanse tv-ploegen de militaire acties met daglicht kunnen filmen. De schokkende beelden die de Amerikanen op hun televisie-journaals te zien krijgen, spreken tegen wat de regering en de generaals voortdurend beweren: het gaat níét goed met de oorlog. De chefs op de kranten- en televisieredacties voelen zich belazerd. Hun correspondenten ter plaatse hebben gelijk met hun scepsis.
Cronkite besluit dat hij zich persoonlijk op de hoogte wil stellen van de situatie. Aangekomen in Vietnam heeft hij een ontmoeting met generaal Westmoreland. In de straten van Saigon wordt gevochten, maar het gaat prima, verzekert Westmoreland, het Tet-offensief is uitgelopen op een Amerikaanse overwinning. Cronkite gelooft zijn oren niet.
Hij vliegt naar Hue, de oude keizerlijke stad die tijdens het Tet-offensief is veroverd door Noord-Vietnamese troepen. Amerikaanse mariniers zijn bezig de stad te heroveren. In het vliegtuig waarmee Cronkite uit Hue vertrekt, liggen twaalf lijkzakken van gesneuvelde Amerikaanse militairen. Daarna heeft hij een afspraak met generaal Creighton Abrams, de plaatsvervangend commandant van de Amerikaanse troepen in Vietnam. Onomwonden vertelt Abrams hoe groot de psychologische klap van het Tet-offensief is geweest, hoe omvangrijk de militaire catastrofe, hoe uitzichtloos de situatie is. ‘We cannot win this goddamned war, and we ought to find a dignified way out,’ zegt Abrams.
Als een nederlaag wordt uitgesloten en een overwinning onhaalbaar is, ontaardt de Vietnamoorlog in een uitzichtloze patstelling, beseft Cronkite.
Terug in New York bereidt hij het verslag voor van zijn bevindingen in Vietnam en op 27 februari 1968 wordt zijn CBS News Special Report from Vietnam uitgezonden.
Report from Vietnam (CBS, 1968)
"Tonight, we’d like to sum up our findings in Vietnam, an analysis that must be speculative, personal, subjective. Who won and who lost in the great Tet Offensive? I’m not sure. The Vietcong did not win by a knockout, but neither did we. (...) It seems now more certain than ever, that the bloody experience of Vietnam is to end in a stalemate. To say that we are closer to victory today is to believe, in the face of the evidence, the optimists who have been wrong in the past. To say that we are mired in stalemate seems the only realistic, if unsatisfactory conclusion. (…) It is increasingly clear to this reporter that the only rational way out will be to negotiate. Not as victors, but as an honorable people who lived up to their pledge to defend democracy, and did the best they could."
President Johnson is verbijsterd als hij de conclusie van Cronkite hoort. Verslagen zou de president tegen zijn woordvoerder hebben gezegd: ‘If I’ve lost Cronkite, I’ve lost the country.’
Onder druk van de publieke opinie trok Amerika zijn troepen geleidelijk terug.
Over Roel Janssen
Roel Janssen is financieel-economisch journalist en auteur van non-fictie en spannende boeken. Hij werkte ruim dertig jaar voor NRC Handelsblad, onder meer als correspondent in Zuid-Amerika en Brussel en als politiek-economisch redacteur.
In 2018 presenteerde hij bij Beeld & Geluid zijn nieuwe boek 1968: You say you want a revolution, waarin hij, 50 jaar na dato, de lezer mee op een wereldreis door het kanteljaar 1968.