Medische desinformatie: hoe weerbaar zijn we?
Onlangs woonde ik een bijeenkomst bij over een thema dat steeds urgenter wordt: medische desinformatie. Dit kennisevent werd georganiseerd door BENEDMO, een Vlaams-Nederlandse samenwerking tegen desinformatie waarvan Beeld & Geluid penvoerder is.
Onlangs woonde ik een bijeenkomst bij over een thema dat steeds urgenter wordt: medische desinformatie. Dit kennisevent werd georganiseerd door BENEDMO, een Vlaams-Nederlandse samenwerking tegen desinformatie waarvan Beeld & Geluid penvoerder is.
Als communicatiemedewerker voor BENEDMO en Beeld & Geluid heb ik inmiddels veel geleerd over desinformatie, factchecken en mediawijsheid. Toch raakte deze bijeenkomst me opnieuw — juist door de persoonlijke verhalen en inzichten uit de praktijk.
Gecheckt? Wel zo gezond
Mary Berkhout, Programmadirecteur van Netwerk Mediawijsheid, opende de middag met een persoonlijk verhaal. Ze vertelde hoe ze als fervent hardloopster na een knieblessure terechtkwam bij een duur online programma dat snel herstel beloofde. Het klonk veelbelovend, maar bleek uiteindelijk vooral kostbaar en nauwelijks effectief. Haar boodschap: ook mensen die gewend zijn kritisch te denken, kunnen zich laten misleiden. En dat gebeurt veel. Online circuleren talloze onjuiste claims over onder andere anticonceptie, vaccinaties en supplementen. Dat heeft gevolgen: steeds meer zelfdiagnoses, dalende vaccinatiecijfers en druk op de vertrouwensrelatie tussen arts en patiënt. Precies daarom startten Isdatechtzo.nl en KNMG een campagne die op toegankelijke wijze bewustwording wil creëren – met video’s, artikelen en socialmediaposts, zichtbaar tot in de wachtkamer, en beschikbaar in meerdere talen.
Wat mij aanspreekt, is de toon van de campagne. Die benadert twijfel niet als dom of naïef, maar als iets heel menselijks. De boodschap is: je mag twijfelen, maar check het eerst. De slogan luidt: Gecheckt? Wel zo gezond.
 |
Luc van Bakel en Nele Goossens
Jongeren, social media en de kracht van influencers
Daarna vertelden journalisten Luc van Bakel en Nele Goossens van de VRT over hun samenwerking met BENEDMO in een factcheckcampagne die zich richt op jongeren. Het werd me duidelijk hoe hard deze doelgroep geraakt wordt door medische desinformatie. Volgens artsen krijgen ze dagelijks vragen van jongeren die iets ‘ergens op Instagram of TikTok’ hebben gezien. En soms moeten ze letterlijk de schade herstellen die desinformatie heeft aangericht.
De aanpak van de VRT is slim. Ze verzamelen factchecks over uiteenlopende medische onderwerpen, zoals bijvoorbeeld vaccins, anticonceptie, supplementen en eetstoornissen, en laten die uitwerken door een jongerenredactie. De content verschijnt op platforms waar jongeren echt zitten — mét gezichten die zij vertrouwen.
Wat me het meest bijbleef, was het experiment met testaccounts op TikTok. Binnen een uur na het aanmaken van een anoniem account verscheen er al pro-anorexia content in de feed. Bizar hoe snel je in dat soort schadelijke bubbels terecht kunt komen — gewoon door een beetje te scrollen.
“Meer dan de helft van medische berichtgeving is onjuist of onvolledig”
Marleen Finoulst, arts, journalist en hoofdredacteur van het Vlaamse online platform Gezondheid en Wetenschap, ging vervolgens dieper in op hoe haar redactie medische claims grondig onderzoekt. Het factcheck proces verloopt zorgvuldig: van lezersvraag of media-artikel naar broncontrole, interpretatie en onderbouwde uitleg.
Ze gaf verhelderende (en soms verbijsterende) voorbeelden: een Alzheimer-medicijn dat enorm werd opgehemeld maar nauwelijks effect bleek te hebben, onjuiste claims over hormoontherapie tegen dementie, en een studie die vaak de ronde doet over vaccinaties en autisme — inmiddels volledig weerlegd. Wat haar verhaal extra indringend maakte, was de constatering dat desinformatie soms ook van medische professionals zelf komt. Daarbij komt dat journalisten die claims vaak kritiekloos overnemen, soms doordat ze geen directe toegang hebben tot de originele wetenschappelijke onderzoeken.
Ook legde ze uit dat persberichten over nieuwe medicijnen — zoals bij Alzheimer — vaak overdreven geschreven zijn, terwijl het meestal nog geen enorme mijlpaal is, maar misschien een klein stapje in de goede richting. De reden hiervoor is vaak dat farmaceutische bedrijven met zulke berichten financiële middelen willen werven voor verder onderzoek.
 |
Het panel: vertrouwen herstellen, maar hoe?
Het panelgesprek met internist Robin Peeters, Marleen Finoulst en Luc van Bakel draaide om de vraag: hoe bestrijd je medische desinformatie bij jongeren?
Robin legde uit hoe zijn initiatief Dokters Vandaag via Instagram jongeren van heldere, betrouwbare medische informatie voorziet. Want juist online moeten artsen zichtbaar zijn. Dat bleek ook uit de discussies aan tafel: jongeren blijven wel degelijk hun huisarts vertrouwen — mits die weet aan te sluiten bij hun leefwereld.
Het panel onderkende dat influencers vaak krachtiger overkomen dan artsen. Ze zijn herkenbaar, bieden snelle oplossingen en delen persoonlijke ervaringen. Daarom is het van belang dat ook medische experts leren vertellen. Niet betweterig, maar empathisch en duidelijk. En: op de juiste plekken.
Wat er nodig is: middelen, samenwerking en onderwijs
Tijdens de ronde tafels werd nogmaals duidelijk hoe complex de strijd tegen medische desinformatie is. De urgentie om gezamenlijk op te treden, werd breed gedragen. Het gevoel van ‘dweilen met de kraan open’ onderstreepte de noodzaak voor een langetermijnaanpak. Want waar desinformatie zich razendsnel verspreidt, vraagt het verspreiden van genuanceerde, betrouwbare informatie tijd, aandacht en middelen.
Deze bijeenkomst bevestigde voor mij dat informatie pas echt een zichtbare en blijvende plek online krijgt als we daar samen aan werken — over sectorgrenzen heen, met begrip voor elkaar en met oog voor wat mensen echt beweegt.
 |