Zappend op de bank
Zappend op de bank, dát is televisie kijken. On demand is het nieuwe kijken in het online tijdperk, maar Nederlanders kijken gemiddeld nog steeds zo’n twee uur per dag televisie. Het medium heeft sinds zijn intrede in 1951 een enorme impact op het dagelijks leven. Maar is in het archief een televisie avondje te reconstrueren?
Zappend op de bank, dát is televisie kijken. On demand is het nieuwe kijken in het online tijdperk, maar Nederlanders kijken gemiddeld nog steeds zo’n twee uur per dag televisie. Het medium heeft sinds zijn intrede in 1951 een enorme impact op het dagelijks leven. Maar is in het archief een televisie avondje te reconstrueren?
Televisie kijken bij de familie Kroese in Hilversum in 1956. Foto: Jacq. Stevens. Bron: Gooienvechthistorisch.nl, Streekarchief Gooi en Vechtstreek. CC BY-NC-SA 3.0 NL, https://zoeken.gooienvechthistorisch.nl/publiek/detail.aspx?xmldescid=55329152
YORIN omroepster Cindy Pielstroom kondigt het volgende programma aan. YORIN zendlijnregistratie, YORIN, 4-3-2002. Bron: Collectie Beeld & Geluid.
Er is immers veel veranderd in de programmering. Is het “avondje AVRO” nog bekend? In de tijd dat iedere omroep een vaste avond in de week had. De zondagavond was steevast van de VPRO, eind jaren tachtig met Keek op de week direct, zonder reclame, na het Acht uur-journaal. En wie kent nog de zender YORIN (2001-2005)? Het was de zender die het langste gebruik maakte van de omroeper in beeld! Zoals hier op 4 maart 2002.
Beeld & Geluid bewaart televisieprogramma’s, maar alle titels zijn los opgeslagen en terug te vinden in de catalogus. Het zijn bovendien alleen Nederlandse programma’s. Tot slot is lang niet alles bewaard. In de beginperiode was veel televisie live en werd er geen opname bewaard. Er was maar één zender, dus zappen was er nog niet bij.
Om te weten hoe een televisie-avond eruit zag, is een onderzoeker aangewezen op papieren bronnen zoals de televisiegidsen of logboeken. De look and feel van leaders, station calls, omroepers en buitenlandse programma’s zie je alleen in je verbeelding.
Het opnemen van alle dagelijkse uitzendingen op de Nederlandse televisie gebeurde voor het eerst in de jaren tachtig door de Stichting Film en Wetenschap. Op dat moment zijn alleen Nederland 1 en 2 actief (Nederland 3 kwam er in 1988 bij). Het zijn desondanks heel wat VHS-banden. Het opnemen kostte 35.000 gulden, een flinke aanslag op het budget voor het archief, daarom stopte het in 1992. Het omroeparchief van de publieke omroep startte vervolgens in 1993 met de Weken Nederlandse Televisie en doet dat twee weken per jaar. Meestal week 10 in het voorjaar en week 40 in het najaar.
De leader van een avondje AVRO. Leader een avondje AVRO, AVRO, datering onbekend. Bron: Collectie Beeld & Geluid.
Het bewaren van mediaproducties werd in die tijd steeds belangrijker gevonden. Het leidde tot een fusie van drie archieven en het omroepmuseum tot het Nederlands Audiovisueel Archief in 1997. In die tijd is ook het aantal zenders enorm toegenomen met de komst van zenders als RTL en SBS. In de weken Nederlandse televisie werden de publieke zenders vastgelegd, eind jaren negentig worden ook de commerciële omroepen opgenomen. Al was dat niet officieel, er was twijfel of het juridisch wel mocht.
Het opnemen van alle zenders 24 uur per dag is een uitdaging. In het VHS-tijdperk was het nog veel handwerk. Er stonden twee VHS-recorders per zender op elkaar gestapeld, de medewerkers stonden te hannesen met de afstandsbediening om één apparaat geprogrammeerd te krijgen. En de banden waren weliswaar vier uur lang, maar je moest wel in de buurt blijven voor controle en bandenwissel. Met de groei van zenders, groeide ook de stapel apparaten en VHS-banden. Het was nog een geluk dat de zenders ‘s nachts niet uitzonden en ze om 23.00 de laatste band konden starten.
De VHS is in 2005 met pensioen gegaan, de programma’s werden voortaan op een server opgeslagen. Het opnemen was veel gemakkelijker geworden, maar om goed te bewaren moesten ze vervolgens op DVD gezet worden. Een nieuwe uitdaging die met het vastlopen van machines nog wel eens tot stress en nachtwerk leidde. Inmiddels is de opname van alle zenders digitaal en stroomt het automatisch in het digitale archief van Beeld & Geluid. De oude videobanden en DVD’s zijn ook gedigitaliseerd en beschikbaar.
Het heeft de afgelopen dertig jaar heel wat moeite gekost om twee weken per jaar alle zenders op te slaan. De manier waarop geeft een mooi beeld van de verandering van analoog naar digitale televisie. En wie een beeld wil krijgen van datgene wat de homo zappiens zag, kan niet om deze collectie heen. De Weken Nederlandse Televisie zijn voor onderzoekers aangelegd, maar het is toch ook iets voor een museum. Hoe mooi zou het zijn om zappend langs alle zenders te gaan ergens in november 1995?