Je bevindt je hier:

Restauratie Westerborkfilm

De Westerborkfilm is na ruim 75 jaar gerestaureerd. Dit Unesco documentair erfgoed is een jaar lang intensief onder handen genomen. Het heeft een schone en rustige film opgeleverd die anderhalve keer langer duurt.

De Westerborkfilm is na ruim 75 jaar gerestaureerd. Dit Unesco documentair erfgoed is een jaar lang intensief onder handen genomen. Het heeft een schone en rustige film opgeleverd die anderhalve keer langer duurt.

In het doorgangskamp Westerbork zijn in het voorjaar van 1944 filmbeelden opgenomen. Op de beelden is vooral de bedrijvigheid van het kamp te zien, maar ook het transport van 19 mei naar Auschwitz en Bergen-Belsen is gefilmd. Direct na de Tweede Wereldoorlog zijn 10 blikken met films gevonden. Het gaat om ruwe, grotendeels ongemonteerde opnames. Deze bij elkaar horende films zijn ‘De Westerborkfilm’ genoemd. De film is onderdeel van de collectie NIOD en wordt zorgvuldig bewaard bij Beeld & Geluid. Vanaf 19 mei start in het Herinneringscentrum Kamp Westerbork een tentoonstelling over de film, Gevangen in beelden.

Historie van gebruik

De film is uniek. Er zijn geen andere bewegende beelden van vertrekkende deportatietreinen naar concentratiekampen in Oost-Europa bekend. Filmmakers hebben de beelden uit de Westerborkfilm daarom na de oorlog veel gebruikt in documentaires en televisieproducties. Als resultaat is de collectie van 10 blikken uitgegroeid tot een verzameling met duplicaten en kopieën.  

Na 75 jaar van gebruik en kopiëren bevatten de films krassen, vuil, (mee gekopieerde) slechte lassen en schade. Het beeld was instabiel en onrustig geworden. De Westerborkfilm was hard aan een restauratie toe. Een restauratie met respect voor de oorspronkelijkheid van het materiaal. Die bestaat uit het digitaal oppoetsen en stabiliseren van de beelden, met een zo min mogelijke aantasting van de korrelstructuur van de film. En niet onbelangrijk: zonder zichtbare nieuwe artefacten te creëren.

Afbeelding: links in beeld het originele negatief en rechts een duplicaat.

Links in beeld het originele negatief en rechts een duplicaat.

Onderzoek en vondsten

Twee jaar hebben de voorbereidingen geduurd. Alle filmblikken zijn uit de depots van Beeld & Geluid en collega-instituut Eye Filmmuseum gehaald. In totaal bleken er 23 filmblikken te zijn. Veel films waren identieke kopieën van elkaar, maar soms was de volgorde van de shots anders. En tussen die stapel blikken doken twee haarscherpe, originele negatief films op. Tot die tijd dachten we dat alle films in de collectie sowieso duplicaten waren. Kopieën van het origineel, en hoe vaker gekopieerd, hoe minder scherp het beeld. Deze vondst was dus een grote ontdekking. De originele negatief films bevatten ook één kort, nieuw shot van een Duitse soldaat (zie afbeelding)

Afbeelding: nieuw ontdekt shot.

Een nieuw ontdekt shot (uit de 114.813 unieke frames).

De 23 films zijn gescand en beoordeeld op kwaliteit en inhoud. In totaal was dit ruim 5 uur materiaal. Vervolgens is er een compilatie gemaakt van unieke scènes in de hoogste kwaliteit. Voor de compilatie zijn 8 films uit de archieven van Beeld & Geluid en Eye gebruikt, bestaande uit: 16 mm origineel negatief, duplicaat negatief, duplicaat positief en originele omkeerfilm. Dit leverde 96 minuten materiaal op (ofwel 144.813 frames). De films zijn op 4K resolutie bij Beeld & Geluid gescand. De restauratie is uitgevoerd door Haghefilm Digitaal en tot stand gekomen dankzij de Rothschild Foundation Hanadiv Europe.

 

.

Op zoek naar balans

Voor een digitale restauratie wordt verschillende software gebruikt. Het proces verloopt deels automatisch en deels handmatig. Kabels, krassen en stof worden zo goed mogelijk weggepoetst. Daarbij wil je de filmkorrel absoluut niet aantasten. 

Sommige stukken van de film waren ernstig bekabeld. Vaak in het begin van een filmrol. Het shot van de wagon met batterijen was zo bekabeld, dat we de overweging hebben gemaakt om in dit geval de korrel licht aan te tasten. Bij een restauratie ben je altijd op zoek naar een balans tussen een zo schoon en stabiel mogelijk beeld, en zo min mogelijk aantasting van het bronmateriaal.

Frame voor frame

In sommige frames waren stukken van het beeld volledig verdwenen. Op zo’n moment wordt uit het frame vóór en het frame na dit beeld, een nieuw beeld gecreëerd. Dit heet interpolatie. Lassen die zichtbaar in beeld zijn, worden ook vervangen door het dupliceren van het vorige frame. 

Lichtflikkering komt in de hele film voor. Automatische software kan deze beelden naar elkaar toetrekken. Dit maakt de film één geheel. Door het gebruik van verschillende camera’s bij het filmen, of door het maken van kopieën verschoof het kader van het filmbeeld regelmatig. Voorheen werd dit kader met analoge projectie flink afgesneden en was dit niet zo’n probleem. Om digitaal zo min mogelijk beeldverlies te hebben, zijn alle beelden gecentreerd. Delen van de film waren instabiel. Dit kan bij de originele beelden al zijn ontstaan, of later tijdens het maken van duplicaten. We hebben ervoor gekozen om de gehele film te stabiliseren, zodat het beeld rustig oogt.

Afbeelding: links in beeld is het briefje weggepoetst.

Links in beeld is het briefje weggepoetst.

Oog voor historische details

In het restauratieproces zijn kwaliteitscontroles essentieel. Er wordt een constante vergelijking gemaakt met de referentie file of de informatie in beeld nog klopt. Tijdens zo’n controle stuitte mijn collega Paulo Veiga da Fonseca op een iets te ijverig weggepoetst detail. Briefjes die uit een treinwagon werden gegooid waren verdwenen. Ze hadden waarschijnlijk teveel op witte stofjes geleken. 

De filmbeelden zijn niet altijd scherp. Met name aan de buitenranden worden sommige beelden onscherp. Ook bevatten de beelden stuiteringen door een defect aan de camera. Deze beelden zijn niet verbeterd. Het effect zit in de originele film en dit laten we zo. Zo’n verscherping en correctie van schokkerige beelden past niet bij de restauratie die wij als archief voor ogen hebben.

Online en in depot

Na de restauratie is er een vertoningskopie gemaakt. Voor deze kopie is er een grading gedaan, zodat de 8 verschillende films meer één geheel lijken. Deze versie is aangepast op de originele afspeelsnelheid van 16 beelden per seconde. De mensen in de film lopen nu niet meer te snel. Het gevolg is wel dat de film nu 2,5 uur duurt.  

Een restauratie is een proces waarbij continu keuzes worden gemaakt. Hoe ver ga je in het weghalen van onvolkomenheden en wat laat je staan? Gelukkig kan men altijd terug naar de bron. Het is immers een digitale restauratie, de films liggen weer netjes ingeblikt in het depot. En daarnaast bewaren we ook de 4K scan. Wij zijn in elk geval heel tevreden met het resultaat! 

Westerborkfilm (gerestaureerd)

Westerborkfilm (gerestaureerd)

Nieuwsbrief Onderzoek 

Wil je meer weten over onderzoek bij Beeld & Geluid? Meld je aan voor de nieuwsbrief Onderzoek en blijf op de hoogte van alle bijeenkomsten en activiteiten die we doen om onze collecties toegankelijk te maken voor onderzoek.