Je bevindt je hier:
  1. Home
  2. Blog
  3. Propagandafilms van de Filmdienst der NSB open beschikbaar

Propagandafilms van de Filmdienst der NSB open beschikbaar

Beeld & Geluid stelt de propagandafilms van de Filmdienst der NSB online beschikbaar, om zo onderzoek mogelijk te maken en te stimuleren. Ruurd Blom vertelt over de achtergrond van de collectie en waarom we er, samen met NIOD en Netwerk Oorlogsbronnen, voor kozen om deze beschikbaar te stellen.

Blog

Beeld & Geluid stelt de propagandafilms van de Filmdienst der NSB online beschikbaar, om zo onderzoek mogelijk te maken en te stimuleren. Ruurd Blom vertelt over de achtergrond van de collectie en waarom we er, samen met NIOD en Netwerk Oorlogsbronnen, voor kozen om deze beschikbaar te stellen.

Operatie Veritable - Canadese Infanterie in de buurt van Nijmegen (1940), collectie NIOD

WO2 Open Data Depot

Vanuit het Netwerk Oorlogsbronnen is het WO2 Open Data Depot in het leven geroepen met als doel meer kwalitatief hoogwaardige digitale bronnen rondom het thema Tweede Wereldoorlog beschikbaar stellen voor het brede publiek. Originele bronnen zoals correspondentie, foto’s, films, dagboeken, kranten, brochures en voorwerpen spreken tot de verbeelding en brengen de geschiedenis dichtbij het publiek.

Binnen dit project stelt het NIOD circa 800 foto’s van de Fotodienst NSB als open data beschikbaar. Parallel aan het traject van de Fotodienst sluit Beeld & Geluid hierbij aan met het vrijgeven van de filmcollectie van de Filmdienst der NSB.

Het gaat om zo’n 170 gedigitaliseerde films, waarvan een deel in HD gescand is. De films bestrijken met name de periode 1941 t/m 1944 plus een enkele vroegere film. Het materiaal wordt nu open vrijgegeven om verder onderzoek te stimuleren.

Voor het vertonen van deze video (vanaf een partnerplatform) vragen we je om advertentie cookies te accepteren.

Cookie instellingen

'Een Nieuwe Tijd breekt baan' (1940), collectie Beeld & Geluid. NSB-propagandafilm die aankondigt dat de tijd is aangebroken dat er een nieuw Europa zal komen. De propaganda richt zich tegen het kapitalisme dat de arbeider uitbuit, tegen de vrede van Versailles, en tegen de crisis. De propaganda zegt dat de nationaal-socialistische leer de enige oplossing biedt om de volledige chaos in Europa tegen te gaan.

Filmdienst der NSB

De Duitse inval in 1940 bood de NSB-propaganda nieuwe kansen. Mussert zag zichzelf als de toekomstige heerser van Nederland en koos openlijk de kant van de bezetter. Omdat de filmcamera’s van de NSB bij het Duitse bombardement op Rotterdam verloren waren gegaan, werden productiemaatschappijen Polygoon en Profilti door de Duitsers verplicht de NSB met filmopnames terzijde te staan bij het verkondigen van de ‘Nieuwe Tijd’.

In 1941 stelde Mussert filmregisseur en NSB-lid G.J Teunissen aan als leider van de ‘Filmdienst der N.S.B’. Onder leiding van de ervaren Teunissen werden de zaken professioneel aangepakt.  Met een eigen filmjournaal, ‘Spiegel der Beweging’ moest het Nederlandse bioscooppubliek voor de NSB winnen.

Voor het vertonen van deze video (vanaf een partnerplatform) vragen we je om advertentie cookies te accepteren.

Cookie instellingen

Boerenorde of Bolsjewisme: Landdag van het Agraries Front te Rolde (1940), collectie Beeld & Geluid. NSB-propagandafilm, die beelden toont van de landdag van het Agraries Front. Mensen komen met de trein. Als het publiek zich verzamelt op het terrein worden de vlaggen gehesen. De boerenleider E.J. Roskam en de Duitse boerenleider Grothe houden een toespraak voor het publiek.

Geconfisqueerd oorlogsmateriaal

Bij deze collectie films gaat het om ‘geconfisceerd oorlogsmateriaal’. Advocaat Roland Wigman schreef het artikel “Nieuwe inzichten in vijandelijk auteursrecht” (2010) in het tijdschrift voor Auteurs-, Media- & Informatierecht.

In dit artikel haalt Wigman het Besluit Ontbinding Landverraderlijke Organisaties (BOLO) aan van september 1944, waarbij alle eigendommen van deze organisaties werden afgenomen, waaronder het auteursrecht. 

Publiek domein

De films vallen in het publieke domein. Dat betekent dat er geen auteursrechten meer op rusten. Aangezien de films langer dan 70 jaar geleden door de NSB zijn gepubliceerd, zijn de auteursrechten inmiddels vervallen en zijn de films in het publiek domein gekomen.

Samen met Netwerk Oorlogsbronnen hebben we dan ook besloten dat de lichten op groen staan wat betreft open publicatie van deze set films.

Open vrijgeven?

Het liefst maken we zo veel mogelijk materiaal uit onze collectie online beschikbaar, zodat iedereen ervan kan leren, onderzoek mee kan doen en er nieuwe werken mee kan maken. Voor deze collectie kwamen er echter wel andere overwegingen bij kijken. Wat bijvoorbeeld te denken van extreemrechtse of nationaal-socialistische groeperingen die aan de haal zouden kunnen gaan met het materiaal?

Als erfgoedinstelling wil je het publiek toegang bieden tot alle soorten bronnen over de Tweede Wereldoorlog, om een zo compleet mogelijk beeld te geven, zonder daarin selectief te zijn. We achten de kans dat de open beschikbaarstelling verkeerd gebruik veroorzaakt gering: materiaal was al te raadplegen en aan te vragen, en er was al veel NSB-materiaal online te vinden op bijvoorbeeld YouTube. Wel was dit soms incompleet en vaak ontbreekt (correcte) metadata en context. 

Nieuw is nu dat de collectie als geheel, integraal, als publiek domein gemarkeerd en open online beschikbaar wordt gesteld. In de beschrijving op Open Beelden en Wikimedia vermelden we bij elke film expliciet dat het gaat om propagandamateriaal: “Geconfisqueerd oorlogsmateriaal: propagandafilms van de Filmdienst der NSB vrijgegeven ihkv WOII Open Data Depot in een samenwerkingsverband met Beeld & Geluid en Netwerk Oorlogsbronnen (mei 2018)”.

De aantrekkingskracht van de NSB is in de historiografie een onderbelicht thema waar pas de laatste jaren meer aandacht voor is onder historici.

Daarnaast worden de films nu vrijgegeven om verder systematisch wetenschappelijk onderzoek te faciliteren en te stimuleren. Door de films open online vrij te geven op een centrale plek, maak je de weg vrij voor allerlei onderzoek. Beschikbaarstelling als open data is een randvoorwaarde voor hergebruik in Digital Humanities-onderzoek.

Edwin Klijn, programmamanager Netwerk Oorlogsbronnen over de historische waarde van deze collectie films:

“De historische waarde van de films van de Filmdienst NSB is groot, om diverse redenen. Allereerst vertellen de films ons heel veel over het ideaalbeeld dat de NSB haar leden en de volksgenoten wilde voorspiegelen: orde, discipline, tucht, patriottisme, volksbelang voor individueel belang. Daarnaast laten de films goed zien aan welke emoties de NSB probeerde te appelleren: eensgezindheid, saamhorigheid en lotsverbondenheid. De aantrekkingskracht van de NSB - in 1943 telde de beweging maar liefst 100.000 leden - is in de historiografie een onderbelicht thema waar pas de laatste jaren meer aandacht voor is onder historici. Ook geven de opnames een indruk van de waarde die de NSB - en in het algemeen fascisten en nationaal-socialisten - hechten aan film als laagdrempelig propagandamiddel om het volk tot De Nieuwe Tijd te bekeren.”

Voor het vertonen van deze video (vanaf een partnerplatform) vragen we je om advertentie cookies te accepteren.

Cookie instellingen

'Hagespraak van de NSB te Lunteren (ACTE 1)' (1940), collectie Beeld & Geluid. Uit alle delen van het land komen NSB'ers met autobussen en auto's aan voor het vieren van de landdag. Zij zoeken een mooi plekje op de Goudsberg om vandaar de bijeenkomst te kunnen volgen. Met veel ceremonieel komt Anton Mussert aan op de landdag. De nadruk bij deze film valt op een regelmatig beierende klok, die de NSB aan de Duitsers geschonken heeft als 'dank' voor de 'bevrijding'.

#demediamindfuck

Bij Beeld & Geluid loopt momenteel de tentoonstelling Nieuws of Nonsens: #demediamindfuck, een audiovisuele tentoonstelling over o.a. fake news en filterbubbels.

Met het open vrijgeven van deze collectie slaan we een historische brug naar huidige tijden van nepnieuws, filterbubbels en mediahypes. Propaganda is niet door de fascisten uitgevonden. Wel waren ze de eersten in de 20e eeuw die ‘nieuwe media’ - op dat moment foto, film en grammofoonplaten - benutten om hun boodschap groots en meeslepend te verkondigen onder de ‘gewone’ man en vrouw.

De collectie van Filmdienst der NSB wordt nu voor het eerst in zijn geheel open online beschikbaar gesteld om grootschalig en laagdrempelig onderzoek en hergebruik mogelijk te maken en te stimuleren.

Waar vind ik de films?

Bronnen

Over online beschikbaarstelling Beeld & Geluid

De afdeling collectietoegang van Beeld & Geluid houdt zich onder meer bezig met het online beschikbaar stellen van archiefmateriaal zoals radio, televisie, foto en film.

Daar waar mogelijk streeft Beeld & Geluid ernaar materiaal ‘open’ online beschikbaar te stellen, dus niet alleen als stream, maar ook gratis als downloadbare file om grootschalig en laagdrempelig onderzoek en hergebruik mogelijk te maken en te stimuleren.

Eerder heeft Beeld & Geluid de gehele collectie Radio Oranje vrijgegeven, onder meer via Wikimedia. Ook gaat Beeld & Geluid samenwerkingen aan zoals met Yad Vashem, het Holocaust Remembrance Centre in Israël en nu binnen het hieronder beschreven project met het Netwerk Oorlogsbronnen (NOB), het kenniscentrum gefaciliteerd door het NIOD.