Je bevindt je hier:

The making of Serieus grappig: deel 2 - dat kan echt niet

In deel 1 hebben we gelezen welke creatieve processen ten grondslag liggen aan de totstandkoming van een tentoonstellingsconcept. Vandaag zoomen in we in op de content die een tentoonstelling interessant maakt.

In deel 1 hebben we gelezen welke creatieve processen ten grondslag liggen aan de totstandkoming van een tentoonstellingsconcept. Vandaag zoomen in we in op de content die een tentoonstelling interessant maakt.

Waar te beginnen in die enorme hoeveelheid satire die in de media is geproduceerd? Hoe maken we de satirische content voor deze tentoonstelling zowel boeiend en betekenisvol als toegankelijk en begrijpelijk? Sowieso; wat is satire eigenlijk precies wel en wat is het niet? Dat zijn zomaar enkele vragen die het contentteam van Beeld & Geluid zich stelde en waarop we een antwoord moesten formuleren.

Zoals onze collega Karen in de vorige blogpost in deze serie al uitlegde, hebben de recente tijdelijke tentoonstellingen over media van Beeld & Geluid een ander karakter gekregen: meer duidend en minder nostalgisch. Deze tentoonstelling zou niettemin een flinke nostalgische component bevatten. Daar ontkom je niet aan als Beeld & Geluid de maatschappelijke impact en relevantie van satire in de media door de tijd wil duiden.

Darlings Killen

Eerst is een gezamenlijke stip op de horizon nodig: wat verstaan we onder satire, wat vertellen we over satire en welke ervaring geven we onze bezoekers mee? Dan duik je - samen met collega-contentspecialisten - in de schurende en soms pijnlijke wereld die satire heet. In deze eerste fase van de tentoonstelling raadplegen we zoveel mogelijk bronnen om het onderwerp volledig uit te diepen. We duiken overigens niet volledig in het diepe. Het scheelt dat de betrokkenen al veel kennis over satire hebben. Het is vooral een uitdaging om het populaire genre recht te doen. Satire in Nederland is een caleidoscopische spiegel op de samenleving: van spotprenten in de kranten via cabaret naar populaire televisieshows en internetmemes waarin de machtsverhoudingen op de hak worden genomen. Kortom, we weten waaraan we begonnen en we weten ook dat darlings gekilld moeten worden. Dat is voor ons als tentoonstellingsmakers niets nieuws.

Al snel wordt ons verhaal afgekaderd en ontstaat er een eerste longlist met relevante satire in de media. En die lijst wordt steeds langer. Beeld & Geluid beschikt natuurlijk over prachtige collecties - van televisie en radio naar spotprenten, amateurfilms en muziek - die bijzonder veel teruggeven als je de zoekopdracht ‘satire’ uitvoert. Voor ons als het contentteam is op dat moment de eerste opdracht: breng de satire in de media zo breed mogelijk in kaart en richt je op de hoogtepunten van de verschillende vormen. Dankzij de input van collega’s Jop, Merel, Irma en Eva wordt deze verzameling steeds langer, leuker én diverser!

Maar meer is niet altijd beter, zo weten we uit ervaring. Als de complete lijst met satirische content een plek in de tentoonstelling zou krijgen, dan overstelpen we de bezoeker. Die zou twee dagen nodig hebben om alles te bekijken en beluisteren (ja, die museumbezoekers zijn er). De volgende fase wordt dus schrappen en aanscherpen. Alleen zo komt het beste, meest iconische, meest betekenisvolle en het meest veelzijdige in de tentoonstelling.

Ophefmakende zaken

Uit de research ontstaan bovendien talloze interessante verhalen over satire die behalve grappig ook ophefmakend zijn. Grappen waar (een deel van) de samenleving ooit boos om werd. De beste tien van deze verhalen brengen we terug naar korte documentaires die de bijbehorende objecten (over de zoektocht naar deze objecten volgende keer meer) verdere verdieping geven. Samengesteld uit louter archiefbeelden reconstrueert collega Merel achter de montageset van Bliekendaal Media deze ophefmakende zaken. Zo krijgen de verhaallijnen uit het concept steeds meer vorm en verdieping. Veel prachtig materiaal sneuvelt. Niet omdat het niet serieus grappig was, maar omdat de grap op leeftijd soms zonder begrip van de context niet meer overeind blijft. Ook dat is satire. Een commentaar op de wereld zoals die op dat moment is.

Over de grens

Een ander belangrijk onderdeel van deze tentoonstelling is de vraag hoe ver satire kan gaan. Deze vraag krijgt uiteindelijk vorm in de interactieve quiz Over de grens waarbij de bezoeker zelf kan aangeven of ze een satirische grap te ver vinden gaan. Dat klinkt eenvoudig, maar we willen de verzamelde keiharde, ongenuanceerde en lompe grappen voor deze interactive vooraf wel even testen op collega’s. Wat blijkt: ze zijn het eens met de door Sanne Wallis de Vries gespeelde koningin Beatrix in 2003. Het mag best wat harder, hoor! Oke, dus doen we er een schepje bovenop. Maar uit deze prototyping testen blijkt ook dat de grenzen heel persoonlijk liggen. Grappen over kindermisbruik blijken inmiddels veel gevoeliger te liggen dan grappen over het koningshuis.

 

Het meest zenuwslopende onderdeel voor het contentteam is het idee om de satiremakers zelf aan het woord te laten. Dan blijken de heren en dames humoristen best wispelturig. Zeker het idee om makers te vragen of ze een filmpje in het selfieformaat - lang leve de smartphone - voor ons te maken, zorgt voor lichte stress. Sommige stairemakers vinden het lastig om zichzelf te filmen, anderen kunnen zich niet vinden in onze vragen. Soms geeft een kok zijn geheim niet prijs. Daar moet je als tentoonstellingsmakers even doorheen, want het eindresultaat maakt alles goed. Drie maanden blijken gelukkig genoeg om vijftien satirici te laten reflecteren op hun werk. Daaruit leren we dat diverse makers hun werk zien als een ventiel: wordt de druk in de maatschappij te groot, dan moet er een confronterende grap uit.

Proesten en bulderen

Na maanden van satirische hoogte- en dieptepunten, schrappen, ontdekken, veel mailverkeer, uren achter de montageset en vooral veel lachen om zoveel satirische rijkdom, presenteren we onze tentoonstelling aan het publiek. Die vrolijke bezoekers lopen hopelijk na een bezoek aan Serieus grappig de deur uit met het idee dat we in een land leven waar satire soms over de schreef gaat of onaangenaam schuurt, maar toch belangrijk voor onze samenleving is. Komen ze naast proesten en bulderen ook tot die conclusie, dan zeggen we: missie geslaagd.



Lees in de blog van collega Frederike volgende week alles over het praktische proces rondom het realiseren van de tentoonstelling Serieus grappig.

Andere blogs uit deze serie