Luutje Kes-Schouten uit Marken
Scheveningen, Staphorst, Urk, Arnemuiden en Westkapelle. Het zijn de laatste plaatsen waar nog klederdracht wordt gedragen. Niet alleen als folklore op feestdagen, maar gewoon als dagelijkse kleding. Filmmaker in focus Niek Koppen maakte de film Levende Klederdracht die op 21 november tijdens het IDFA in premiere is gegaan. Het was een unicum dat tijdens de voorstelling in Amsterdam dames in klederdracht uit zes verschillende plaatsen aanwezig waren.
Klederdracht anno nu
De filmmaker in focus krijgt van Beeld & Geluid de opdracht een film te maken die is geïnspireerd op het archief. Dat is een ruime opdracht: in Levende klederdracht is geen archiefmateriaal gebruikt. De blik richt zich op de hedendaagse dracht. De dames in huis, de supermarkt of op straat, altijd in klederdracht. In burgerkleding zouden hun kinderen hen niet herkennen. De film gaat over een verdwijnende traditie. De vrouwen in klederdracht zijn veelal ouder dan 80 jaar. Het duurt niet lang of we kennen het fenomeen alleen nog uit archiefbeeld. Of van de foto’s die toeristen, meestal ongevraagd, van de dames maken.
Klederdracht in de collectie
Niek Koppen kiest in de film bewust voor een hedendaags portret. Maar hij gaat ook een korte ‘archieffilm’ maken. Hoe is in het verleden de traditionele kleding in beeld gebracht? Wie vluchtig zoekt in de catalogus van Beeld & Geluid op klederdracht vindt meer dan 1000 resultaten met filmmateriaal van 1913 tot nu. Het zijn vooral beelden van de bekende plaatsen als Marken, Volendam of Scheveningen. Daarin meestal geen portret van het dagelijks leven, maar juist de bijzondere gebeurtenissen, zoals bezoek van de koninklijke familie, bruiloften of ijspret in klederdracht. De bioscoopjournaals uit de jaren twintig schetsen meestal hetzelfde beeld als televisieprogramma’s Van gewest tot gewest en Ontdek je plekje enkele decennia later.
De film En de zee was niet meer (1956) van Bert Haanstra over de dorpen aan de voormalige Zuiderzee, laat vooral de traditionele volksgemeenschap zien. In Sky over Holland (1967) van John Fernhout, dit jaar door Beeld & Geluid gerestaureerd en digitaal vertoond tijdens IDFA, zien we een kermis in Middelburg. Het straatbeeld gevuld met vrouwen én mannen in klederdracht. Maar het lijkt er op dat de bijzondere gebeurtenis van de kermis de mensen verleidt zich in klederdracht te hullen. In al deze films staat de Nederlandse folklore van klederdracht in contrast met de moderne samenleving.
Sijtje Boes uit Marken, film uit de collectie van Beeld & Geluid, 1925 (producent onbekend)
De klederdracht staat voor een traditie die vermoedelijk voortkomt uit de zeventiende eeuw. Voor wie meer wil zien is er onder andere een museum in Marken en natuurlijk het Zuiderzeemuseum. Filmmateriaal van de voormalige filmdienst van het Zuiderzeemuseum is te vinden in de archieven van Beeld & Geluid. Zo maakte de filmdienst in 1986 een film Mode die moest, mode die mocht over drie generaties Marker vrouwen in klederdracht. Ook in deze film vertellen vrouwen al dat de klederdracht steeds minder gedragen wordt.
Blijvende herinnering
Met Levende klederdracht is een herinnering aan klederdracht anno 2013 toegevoegd aan het geheugen van Nederland. Wie de film gezien heeft, zal anders kijken naar de vrouwen in Bunschoten-Spakenburg, Marken of Staphorst. De Nederlandse klederdracht als onderdeel van het dagelijks leven is een uitstervend fenomeen. Voor je het weet kun je enkel nog bij het Zuiderzeemuseum, het Nederlands Openlucht Museum of Beeld & Geluid terecht om deze traditie te zien.
De film Levende klederdracht is hier te zien (uitzending van 25 november 2013 Nederland 2, NTR), en is te koop op de DVD box Niek Koppen in focus.
