Je bevindt je hier:

Jongerenradio in de jaren vijftig

In de 100-jarige geschiedenis van de radio is Minjon (Miniatuur Jeugd Omroep Nederland) een belangrijke stem geweest voor jongeren. Anne-Louise van Leeuwen onderzoekt tijdens haar stage een collectie van uitzendingen die nog niet in het archief zit. In deze derde blog neemt ze de jongerenradio van de jaren vijftig onder de loep.

In de 100-jarige geschiedenis van de radio is Minjon (Miniatuur Jeugd Omroep Nederland) een belangrijke stem geweest voor jongeren. Anne-Louise van Leeuwen onderzoekt tijdens haar stage een collectie van uitzendingen die nog niet in het archief zit. In deze derde blog neemt ze de jongerenradio van de jaren vijftig onder de loep.

Micro Avrobode: Alle jongeren kunnen gratis lid worden van Minjon. Voor lidmaatschap is het niet noodzakelijk dat de ouders lid zijn van de Avro.

Reportage ‘Jeugd in Toga’

Fabels en verzuiling

De jaren vijftig was de tijd van de naoorlogse wederopbouw, met een mentaliteit van zuinigheid en een traditionele leefstijl. Volgens historici bestaan er rond de beeldvorming van deze periode een aantal mythes, zo noemen Piet de Rooy en Hans Righart de voorstelling dat een ‘echte’ jongerencultuur opkomt in de jaren zestig. In deze blog kijk ik wat de klankbeelden, gedichten, interviews en reportages van de jongeren van AVRO’s Minjon ons vertellen over de idealen van de jeugd in de jaren vijftig. Een goed voorbeeld is het klankbeeld De jeugd in Toga dat op 23 augustus 1955 is uitgezonden. Beluister hierboven het fragment. 

Onderwerpen als mechanisering, overbevolking en de Koude Oorlog zien deze jongeren als een bedreiging. Zo klinkt over de oorlogsdreiging; ‘Nu het vuur, dan de donder en….weg. Ik ben twijfel. De woorden van mijn hart slaan stuk in het gillend ik van de machines. Twijfel’. Met dergelijke poëtische zinnen benoemen de jonge radiomakers de maatschappelijke omstandigheden die onder de jeugd spelen. Toch blijven ze positief, op het einde komen ze met hun eigen oplossing: een maatschappelijke plicht dat jongeren en ouderen samen gaan werken. Ze hebben elkaar nodig om tot een oplossing te komen voor de problemen in de maatschappij. De uitzending van AVRO’s Minjon vat de mentaliteit van de jaren vijftig goed samen. Het is enerzijds een moderne boodschap met een oproep tot maatschappelijke en culturele veranderingen. Tegelijkertijd kun je het behoudend of traditioneel noemen dat de jeugd opkijkt naar volwassenen waarvan ze iets kunnen leren. Dat is in de jaren zestig met de opkomst van protestbewegingen niet meer het geval.

‘de wereld is een speeltuin’ 1960

Ad ’s-Gravesande

Wereldverbeteraars

Het liedje ‘De wereld is een speeltuin’ van Lily Wymenga dateert uit juni 1960. Dit liedje beschrijft de routine of de dagelijkse sleur. Ex-minjonner Dominee Gremdaat, alias Paul Haenen, zegt op een reünie dan ook, ‘De echte Minjon’er wilde de wereld verbeteren’. Het lijkt dan ook dat het liedje vanuit dergelijke idealen is gemaakt.
Lang niet alle oud-Minjon’ers zijn het ermee eens dat Minjon een progressief, maatschappijkritische, radio club is geweest. In de opnamen van de reünies van 1981, 1994 en 2004 hoorde ik hoe oud-Minjon’ers verschillend terugkijken op hun idealen. Programmamaker Ad ’s-Gravesande vat dit het best samen wanneer hij uitlegt hoe er bij Minjon dubbele idealen heerste. Hij legt uit hoe enerzijds Minjon’ers de traditionele volwassen (vara) radiohelden imiteerde ‘’die vonden we prachtig en die riepen een sfeer op waar we wel deel van uit wilde maken. Dat was een kant van de medaille. En de andere kant was dat radio destijds truttig was en dat het allemaal nergens op sloeg. Wij wilde dat wel even ontregelen’’.

Traditioneel

Stijfjes

In sommige van Minjon’s thema’s weerklinken dan ook inderdaad de traditionele ‘truttige’ stemmen, geërfd van hun voorgangers. Een goed voorbeeld is een interview met fotograaf Wim van der Linden. Hij fotografeerde de subculturen van ‘Rockers en Mods’ in Groot-Brittannië. Het blijkt vooral een jongenscultuur ‘Bij de Rockers… op de 10 jongens is misschien één meisje en die zijn dan vaak vrij lelijk en helemaal als man een leren pak aangetrokken’ zo bevestigt hij een stereotype over de rol van vrouwen in die tijd. 

Het fragment laat traditionele ideeën en rolpatronen horen over wat meisjes geacht worden te doen. Bij de mannelijke leden van deze jeugdcultuur staat Wim van der Linden stil bij hun idealen, motieven en gedrag. Over vrouwelijke leden van Rockers en Mods staan de geïnterviewde en de interviewer stil bij het uiterlijk van de dames. Het was voor mij geen verrassing toen ik Marga van Arnhem in een opname van een reünie in 1994 hoorde zeggen ‘’ Destijds waren er geen vrouwen in blazers. Er viel niets aan idealen te hebben, je mocht blij zijn dat je mee mocht doen.’’

Fotograaf Wim van der Linden, 1959

Minjon's toevoer

Minjon was een initiatief van de AVRO, een omroep die zich liberaal profileerde. De AVRO was in tegenstelling tot de NCRV, KRO of VARA niet aan een politieke partij verbonden. Ze wilden geen kijkers en luisteraars tegen het hoofd stoten en waren in die zin behoudend. De jonge makers van Minjon hoefden geen AVRO-lid te zijn, ze konden dus vanuit verschillende maatschappelijke signatuur zijn. Tijdens mijn onderzoek hoorde ik enerzijds scherpe maatschappijkritische geluiden zoals in De Speeltuin of in Jeugd in Toga. Uitzendingen als deze over de maakbaarheid van de wereld zouden niet misstaan bij de VARA van die tijd. Aan de andere kant bevestigde andere uitzendingen de traditionele (stereotypische) ideeën zoals rolpatronen. Deze tweeledigheid van vooruitstrevend en behoudend kwamen meerdere keren terug in de reportages die Minjon maakten. 

Seksuele voorlichting op school

Seks op de radio?

Deze uitzending over seksuele voorlichting is uitgezonden in maart 1961 en bespreekt een gevoelig thema: seksuele voorlichting op school. Voorlichting was er nog niet en het zou een verandering zijn in de maatschappij. Seksuele voorlichting met pros and cons, was niet een gangbaar onderwerp op de radio en in die zin dus vooruitstrevend vanuit Minjon. Toch klinkt in deze reportage met een modern thema ook een traditionele toon. Nadat een pastoor zijn perspectief uiteenzet ‘’dit is uitsluitend een taak voor de ouders’’, zegt de Minjon radiomaker het hiermee eens te zijn. Je zou kunnen zeggen dat de makers van deze Minjon afdeling terughoudend waren met hun wens of mening. In een interview noemt een scholier de seksuele voorlichting die zij kreeg van haar biologie docente, een goede ervaring. De makers sluiten het interview af met de opmerking ‘’tot zover de mening van de jeugd, radicaal natuurlijk.’’ Deze tweeledigheid is terug te horen in veel uitzendingen, ook bij opnamen van een reünie in 1994. In deze terugblik is er een tweedeling van Oud-Minjon’ers over hun idealen. Juist deze tegenstelling past bij de historische context van de jaren vijftig.  

Legende van de jaren vijftig 

Voor veel Nederlanders waren idealen en de normen en waarden in de jaren vijftig een terugkeer naar het interbellum. Het leven moest weer verzuild, zoals het was voor de oorlog. Dat gold natuurlijk niet voor alle Nederlanders. Een groep burgers maakte zich hard voor een moderne samenleving gekenmerkt door technisch geavanceerde communicatiemiddelen. Zij streefden naar goede sociale voorzieningen. Modern versus traditioneel lijkt vooral een strijd van de zuilen en dat hoor je terug in de jongerenprogramma’s van de AVRO. Hierdoor geeft Minjon een goed beeld van de jaren vijftig: op zoek naar een moderne toekomst, maar ingekapseld in traditionele leefstijl. Zoals historicus Piet de Rooy stelt dat het niet de vraag is of de jaren vijftig een traditionele óf een moderne mentaliteit had, het was er allebei.