"Dekoloniseren van het archief", Wat is dat eigenlijk?
Als hoeders van ons nationaal geheugen, spelen archieven een cruciale rol in wie wel en niet in onze verhalen verschijnt. Audiovisuele archieven staan voor de uitdaging om hun collecties te behouden, te presenteren en te contextualiseren in het licht van een veranderende kijk op diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid. Als onderzoeker bij Beeld & Geluid houd ik mij bezig met deze vraagstukken die ons archief en de samenleving raken.
Als hoeders van ons nationaal geheugen, spelen archieven een cruciale rol in wie wel en niet in onze verhalen verschijnt. Audiovisuele archieven staan voor de uitdaging om hun collecties te behouden, te presenteren en te contextualiseren in het licht van een veranderende kijk op diversiteit, inclusie en gelijkwaardigheid. Als onderzoeker bij Beeld & Geluid houd ik mij bezig met deze vraagstukken die ons archief en de samenleving raken.
Om te kunnen vertellen over de nationale mediageschiedenis moeten we deze als archief zo compleet mogelijk bewaren. Bij Beeld & Geluid streven we dan ook naar een evenwichtige balans in mediacontent en in de presentatie en programmering ervan, om deze representatief en toegankelijk te maken voor de hedendaagse inclusieve samenleving. Daarbij hoort ook een ontwikkeling in het bewustzijn over het koloniaal verleden van Nederland en hoe daaruit vloeiende vormen van uitsluiting nog steeds een doorwerking kennen in het heden. Kortom, we maken ruimte voor meerdere perspectieven, ook wel meerstemmigheid genoemd. Om dit te bereiken is het nodig dat we ons inzetten voor het dekoloniseren van het archief en onze archiefpraktijk. Volgens The American Library Association betekent dit dat we als archief en archiefprofessionals actief nadenken over de manier waarop historische kennis geproduceerd, gecommuniceerd en bewaard wordt en ons inzetten om hier verandering in aan te brengen. De afgelopen jaren zijn er binnen de Nederlandse erfgoedsector diverse initiatieven ontstaan met als doel de culturele diversiteit op een duurzame manier in de museum- en archiefpraktijk te verankeren. We noemen toonaangevende gedragscodes en platforms zoals de Code voor Culturele Diversiteit en Inclusie, STUDIO-I, Words Matter en Musea Bekennen Kleur.
Een delegatie van het DeCoSEAS consortium uit de Filipijnen en Indonesië op depotbezoek bij Beeld & Geluid in 2022.
Dekolonisatie
Beeld & Geluid wil als landelijk instituut een afspiegeling zijn van de samenleving. Een veranderend medialandschap betekent ook een volledig diverse inhoud en een grote diversiteit aan makers. Meer diversiteit in onze collectie, in ons personeelsbestand, programmering, partners en in het publiek dat onze relevantie en positie als instelling voor mediacultuur versterkt. Volgens het Geheugen van Nederland is 'dekolonisatie' het proces waarbij kolonies onafhankelijk worden van het land dat hen koloniseert, zoals bij Indonesië en Suriname plaatsvond. Dekolonisatie heeft echter ook een doorwerking in het heden, zichtbaar in veranderende beeldvorming, stereotypen en benamingen van gemeenschappen uit de koloniale diaspora en andere gemeenschappen van kleur. Deze veranderingen zijn ook terug te zien in de archieven. Het is belangrijk om deze maatschappelijke ontwikkelingen te erkennen en inclusief om te gaan met deze gemeenschappen en onze gedeelde geschiedenis.
Een delegatie van het DeCoSEAS consortium uit de Filipijnen en Indonesië op depotbezoek bij Beeld & Geluid in 2022.
Rol Beeld & Geluid
De afgelopen jaren zette Beeld & Geluid concrete stappen om ieders leven in media te versterken, specifiek ook voor gemeenschappen die historisch (binnen én buiten het archief) zijn onderbelicht. Dit doen we door ontbrekende verhalen, of zogenaamde 'stiltes in het archief', te identificeren en aan te vullen met nieuw materiaal. Daarom werken we steeds vaker samen met gemeenschappen om een grotere diversiteit aan verhalen te vertellen en stimuleren we inclusiviteit met een breder perspectief op erfgoed en onze collectie. Zo onderschrijft Beeld & Geluid de Code Culturele Diversiteit & Inclusie, zijn we partner van Musea Bekennen Kleur en onderschrijven we de aldaar opgestelde Verbintenis. Ook organiseren we het jaarlijkse internationale symposium Inward Outward in samenwerking met KITLV en Research Centre for Material Culture,dat de positie onderzoekt van audiovisuele archieven ten opzichte van vragen rondom kolonialiteit, identiteit, ras, afkomst, onze geschiedenis en samenleving. Tevens stond het door Beeld & Geluid gehoste AVA_Net symposium van afgelopen juni in het teken van hoe ons koloniaal en slavernijverleden doorwerkt in de AV-archieven van nu.
Als archiefonderzoeker die zich voornamelijk bezighoudt met het thema dekolonisatie is het soms lastig uitleggen wat dekolonisatie van het archief nu concreet inhoudt. Mijn antwoord is doorgaans dat (het proces) van dekolonisatie er op vele manieren uit kan zien, nooit echt 'af' is, maar van groot belang omdat we ons best moeten doen om onze geschiedenis zo compleet en rechtvaardig mogelijk te vertellen voor volgende generaties.
DeCoSEAS
Sinds 2020 heb ik het voorrecht om mee te werken aan het meerjarige internationale onderzoeksproject Decolonizing South East Asian Sound Archives, oftewel DeCoSEAS. In dit samenwerkingsverband van academici, archivarissen, activisten en kunstenaars uit Zuidoost-Azië en Europa worden bestaande opvattingen over erfgoed bevraagd en zoeken we naar manieren om hedendaags erfgoedbeheer te democratiseren. Daarnaast ontsluiten we wereldwijd bekende geluidscollecties uit Zuidoost-Azië die zich in Europa bevinden maar tot op heden slecht toegankelijk zijn. Dit doen we middels het (digitaal) repatriëren van archiefmateriaal, publicaties en outreach naar inheemse gemeenschappen in Zuidoost-Azië van wie het materiaal afkomstig is. Om die collecties, gelegen in Europa, beter te kunnen ontsluiten, volgen verschillende onderzoekers uit Zuidoost-Azië hier een fellowship. Zo ook Aditya Adhiyatmaka, die sinds september onderzoek doet naar de Jaap Kunstcollectie: een geluidscollectie verspreid over de Universiteit van Amsterdam, Universiteit Leiden, Wereldmuseum Amsterdam en Beeld & Geluid. In het volgende gastblog vertelt hen graag meer over hun ervaringen in het archief.
Wil je meer weten over alle activiteiten die we doen bij Beeld & Geluid op het gebied van onderzoek en erfgoed, en hoe die bijdragen aan onze missie om ieders leven in media te versterken? Word dan lid van de Onderzoek en Erfgoed nieuwsbrief.