Radio Tour de France: mijlenverre verslaglegging vanaf achterbanken, palen en motors
De Tour de France weet ieder jaar in juli weer miljoenen Nederlandse sportfans via allerlei media te boeien. Vroeger gebeurde dit alleen nog per radio. De grote verslaggever Theo Koomen vertelde in ‘Radio Tour de France’ vol passie en enthousiasme over alle gebeurtenissen in en rondom de Tour. Jan Joost Valster van Beeld & Geluid laat aan de hand van een uitzending van TROS Aktua zien hoe Radio Tour de France is ontstaan en tot op de dag van vandaag miljoenen mensen boeit.
De Tour de France weet ieder jaar in juli weer miljoenen Nederlandse sportfans via allerlei media te boeien. Vroeger gebeurde dit alleen nog per radio. De grote verslaggever Theo Koomen vertelde in ‘Radio Tour de France’ vol passie en enthousiasme over alle gebeurtenissen in en rondom de Tour. Jan Joost Valster van Beeld & Geluid laat aan de hand van een uitzending van TROS Aktua zien hoe Radio Tour de France is ontstaan en tot op de dag van vandaag miljoenen mensen boeit.
Ploegenpresentatie Radio Tour de France, 1970. Bron: collectie Beeld & Geluid
Gepubliceerd: 11 juli 2018, Jan Joost Valster
‘Het informeren en het entertainen van zoveel mogelijk luisteraars tijdens de mooiste, de zwaarste, de meest romantische, de wreedste en de meest megalomane wielerkoers van het jaar’, zo omschrijft verslaggever Gio Lippens Radio Tour de France. In juli stemmen dagelijks zo’n twee miljoen mensen af op de zender om live de prestaties van de wielrenners te volgen. Een grote ploeg verslaggevers en technici is voor de NOS in Frankrijk om kijkers en luisteraars op de hoogte te houden. In 1982 stond die verslaggeving nog in kinderschoenen blijkt uit een blik achter de schermen.
De zomer is veelal komkommertijd op radio en televisie. Er is geen politiek nieuws, de Tweede Kamer is met reces en het land ligt stil als het grootste deel ervan op vakantie is.
De actualiteitenrubrieken vullen hun zendtijd in deze periode vaak met wat triviale onderwerpen. In de zomer van 1982 is dat bijvoorbeeld een blik achter de schermen van Radio Tour de France in TROS Aktua. Sporttalkshows met sfeerimpressies bij sportevenementen zoals Studio Sportzomer of de Avondetappe, waren er nog niet. De reportage van TROS Aktua kun je daarom een primeur noemen!
Ploegenpresentatie Radio Tour de France, 1970. Bron: collectie Beeld & Geluid
Radio Tour de France
Sportverslagen op de radio zijn er al vanaf de jaren dertig. Toch is de Tour de France pas in 1967 live te beluisteren. Er is dan geen speciaal Tour-programma, maar de verslaggevers ‘breken in’ in de reguliere programma’s. De successen van de Nederlandse wielrenners maakt de Nederlandse luisteraar nieuwsgierig. In 1968 wint Jan Jansen de tour en er zijn dagsuccessen. In 1970 start de NOS als proef een dagelijks ‘Tour’ programma op Hilversum 3. Het idee van chef sport Kees Buurman is een succes. Er luisteren twee keer zoveel mensen als normaal naar Hilversum 3: 1,3 miljoen. Toch is er in 1971 geen Radio Tour de France. De reden is dat de vier grote omroepen (AVRO, KRO, NCRV en VARA) geen zendtijd af willen staan voor het programma. Zij zijn bang dat dit totaalprogramma onder de vlag van de NOS hun autonomie aantast. Daarom wordt er in 1971 weer ingebroken in de normale programmering. Een jaar later komt Radio Tour de France tot vreugde van de luisteraars weer terug, maar die vreugde is van korte duur. Het jaar erop is het weer geschrapt. Pas in 1977 is er weer een Radio Tour de France. Het programma is sindsdien niet meer weg te denken uit de zomerprogrammering.
Theo Koomen doet verslag vanaf de motor. TROS Aktua, 14-7-1982.
Theo Koomen
Voor iedereen die begin jaren tachtig luistert is Radio Tour de France onlosmakelijk verbonden met Theo Koomen. Achterop de motor doet hij verslag van vele edities van de Tour en vooral zijn enthousiasme spreekt nog steeds tot de verbeelding. “Koomen is nostalgie, Radio Tour de France zit dankzij de stem van die man in het bloed van elke vaste luisteraar van veertig jaar en ouder’’, schrijft Jairo van Lunteren in het boek Tourflits. Theo Koomen heeft nog steeds een legendarische status, mede door zijn creativiteit. “Theo was een bevlogen verslaggever met een ongebreidelde fantasie. Want dan moest hij plassen en dan ging hij een tunnel in, zogenaamd (…) Dat was een lange tunnel, want die was er niet”, herinnert radiomaker Willem van Kooten, alias Joost den Draaijer.
De helm van Theo Koomen, foto Beeld & Geluid.
Op Le Quatorze Juillet (14 juli), de nationale feestdag van Frankrijk, sluit een ploeg van TROS Aktua zich zowel in Hilversum, als in Frankrijk aan bij de mensen van NOS Radio Tour de France als deze verslag doen van de individuele tijdrit over 57,3 km bij Valence d’Agen. Een unieke reportage met Koomen achterop de motor en langs de kant van het parcours om verslag te doen. Gerrie Knetemann wint die dag, het is zijn tweede etappezege in deze editie van de Tour de France.
Het verslag van Aktua laat de techniek zien die nodig is om de Tour verslaggevers live te verbinden met Hilversum. De knalgele helm die Theo Koomen op heeft, is niet alleen voor zijn veiligheid. Dankzij de zender is hij goed te horen op de radio. Tot op vandaag is de helm een museumstuk dat in de depots van Beeld & Geluid ligt.
Communicatie met Parijs en het vliegtuig dat dient als relaiszender om de signalen door te zenden naar Hilversum. TROS Aktua, 14-7-1982.
Regietafel op de achterbank
In 1982 kan men nog geen uitzendingen doorstralen via satelliet, om van het internet maar helemaal te zwijgen. Om de radiosignalen vanuit Frankrijk naar Hilversum te zenden wordt er gebruik gemaakt van een vliegtuig dat dient als een relaisstation. Het vliegt boven de etappe en vangt de signalen van de verslaggevers in de etappe op om deze vervolgens naar Hilversum door te zenden. Het vliegtuig is ook de communicatiezender tussen de verschillende verslaggevers, zoals te zien is als producent George Tor hen een voor een oproept vanaf de achterbank van de Citroën CX, die dienst doet als regietafel.
Deze manier van verslagen doorzenden lijkt nu misschien wat primitief, maar in de beginjaren van Radio Tour de France waren de mogelijkheden tot doorzenden soms nóg primitiever. Willem van Kooten vertelt daarover: “Ik stond eens bij een telegraafpaal in een dorpje ergens in de Champagnestreek, om verslag te doen. (…) Kort voordat ik de uitzending in moest, kwam er zo’n vent met zo’n pet op, zo’n rare pet van de PTT. Die kwam aangefietst, op z’n gemak, en klom op een laddertje dat hij bij zich had. Ik kreeg een koptelefoon op, maar ik hoorde niks. En ineens was ik in de uitzending. Dus ik heb maar slap staan lullen, ik wist het echt niet”.
De verslaggever kan in 1982 gewoon meerijden naast een begeleidingswagen. Nadat Johan van der Velde onder begeleiding van soigneur Ruud Bakker is gepasseerd, sluiten Fred Racké en Gerard Koel zich bij hen aan. Fred Racké houdt een kort interview met Ruud Bakker terwijl er met een vaart van zo’n veertig, vijftig kilometer per uur achter Van der Velde aan wordt gereden. TROS Aktua, 14-7-1982.
Nostalgie
Hoewel de televisie vergeleken met 1982 meer zendtijd besteedt aan grote sportevenementen als de Tour de France, speelt het radioverslag nog steeds een belangrijke rol, getuige de enorme luistercijfers. Er hangt een nostalgisch gevoel om het programma, door de muziek, de jingles én de spanning van het verslag. De reportage uit 1982 is niet alleen een uniek kijkje achter de schermen van een van de grootste Nederlandse sportprogramma’s. Het is een nostalgische blik op de ‘oude’ techniek en legendarische verslaggever Theo Koomen. Voor de luisteraar is de techniek niet van belang, die stemt in grote getale af op Radio Tour de France om in drie weken te horen of er dit jaar weer Nederlands succes is.
De gehele reportage van TROS Aktua is te zien in de Medialounge van de experience van Beeld & Geluid. De hier aangehaalde anekdotes komen uit het boek Tourflits van Jairo van Lunteren en Hans Hogendoorn dat vol staat met anekdotes en verhalen verteld door mensen achter en voor de schermen.
Jan Joost Valster was stagiair onderzoeker bij Beeld & Geluid in het voorjaar van 2018.