Het verhaal achter het Manifest Nieuwswijsheid, door Patricia en Jill

Samen met tientallen professionals werkten Patricia en Jill aan het manifest Nieuwswijsheid, dat de urgentie onderstreept: we moeten onszelf en elkaar trainen in het omgaan met nieuws en informatie. Voor de democratie, voor de samenleving én voor onszelf.

Of zoals Jill het zegt: “Ik wist wel hoe belangrijk het is om informatie op een goede manier te kunnen interpreteren, maar nu ik me elke dag met nieuwswijsheid bezighoud, denk ik: hiervoor moeten we de barricades op!”

Van jongerenwerk tot nieuwswijsheid

Voor Patricia begon het allemaal in het jongerenwerk. "Ik zette kunst en cultuur in als middel om jongeren te betrekken bij hun wijk en bij elkaar. Nu doe ik in feite hetzelfde, maar dan met media." Ze werkt al twintig jaar aan nieuwswijsheid, en sinds een aantal jaar bij Beeld & Geluid. Jill, opgeleid als ontwerper in Delft, viel tijdens haar afstuderen voor het snijvlak van onderwijs, media en maatschappelijke impact. Ze las over nieuwswijsheid in een vacaturetekst en was verkocht. "Het voelde alsof alles op zijn plek viel."

Wat is nieuwswijsheid?

Nieuwswijsheid gaat over hoe we omgaan met nieuws en informatie, en hoe we ons bewegen in het nieuws- en informatielandschap. Het draait om vragen als: hoe komt nieuws tot stand? Hoe beïnvloeden media ons denken en doen? En hoe kunnen we beter navigeren in een wereld waarin zoveel informatie op ons afkomt én iedereen ineens zender is geworden?

"Nieuws komt niet uit de lucht vallen," zegt Patricia. "Het wordt gemaakt. Door mensen. En wij interpreteren het ook weer op onze eigen manier.”

Dat inzicht heet medialogica: begrijpen hoe media werken en hoe je daar zelf in meegaat of juist tegenwicht biedt.

Desinformatie en manipulatie herkennen

Het medialandschap is veranderd. Vroeger bepaalden redacties het nieuws. Nu maakt iedereen content, sturen algoritmes wat we zien, en volgen veel mensen nieuws via influencers zonder journalistieke principes.

 "We zijn allemaal mediamaker geworden," zegt Patricia. "En daarmee ook medevormgever van de publieke opinie."

Dit biedt kansen, maar ook risico’s:

• Echo chambers waarin je alleen gelijkgestemden hoort
• Complottheorieën die viraal gaan
• Gebeurtenissen zoals de bestorming van het Capitool in 2021, waarbij duizenden mensen handelden op basis van desinformatie

“Dat is mijn nachtmerrie: een samenleving waarin mensen hun autonomie verliezen, niet meer vrij denken, en uiteindelijk leven in een systeem zonder democratische inspraak.”
— Jill van Remundt

Het manifest als kompas

Vanuit deze urgentie zijn Patricia en Jill in gesprek gegaan met tientallen professionals uit journalistiek, onderwijs, wetenschap, overheid en jeugdwerk. In kennisateliers bespraken zij: wat is er nodig om Nederland nieuwswijzer te maken?

De uitkomst is het Manifest Nieuwswijsheid: vijf pijlers die samen een beweging aanjagen naar een weerbare en goed geïnformeerde samenleving:

1. Het ecosysteem: we hebben iedereen nodig om nieuwswijsheid in de praktijk te brengen.
2. Medialogica: inzicht in hoe media de werkelijkheid vormgeven en hoe dat ons denken beïnvloedt.
3. Journalistiek & democratie: versterk het vertrouwen in journalistiek en het publieke debat.
4. Grip op technologie: leer omgaan met de invloed van algoritmes, AI en platformmechanismen.
5. Scholing & onderwijs: maak nieuwswijsheid onderdeel van de les – van basisschool tot leven lang leren.

"En dat betekent niet dat wij de antwoorden hebben," zegt Patricia, "maar dat we het gesprek willen aanjagen."

Van idee naar actie 

Het manifest is niet bedoeld als eindpunt, maar een uitnodiging. 

Patricia: "We willen mensen wakker schudden. Maar ook handelingsperspectief bieden. Niet iedereen hoeft media-expert te worden. Maar iedereen kan iets doen."

Neem bijvoorbeeld de jongerenwerker die in een kennisatelier vertelde dat jongeren steeds vaker twijfelen aan de intenties van nieuws. Of de docent maatschappijleer die zijn leerlingen liet uitzoeken waar Instagram-nieuws vandaan komt. Het is belangrijk is dat juist als je werkt met jongeren of kwetsbare doelgroepen, je je bewust bent van je rol in dit ecosysteem. Je hoeft het wiel niet opnieuw uit te vinden, maar je kunt vanuit je eigen expertise bijdragen aan meer bewustzijn.

De droom: intuïtieve nieuwswijsheid 

Patricia en Jill willen geen regels of vinklijstjes. Ze dromen van een generatie die intuïtief aanvoelt wanneer informatie rammelt. Jill: "Een soort innerlijk kompas. Dat je tijdens het scrollen voelt: hmm, dit is gek geknipt. Of: dit roept vooral boosheid op – misschien zit hier een agenda achter."

Dat begint bij onderwijs, maar ook bij media en techbedrijven die hun verantwoordelijkheid nemen. En bij een cultuur waarin het normaal is om te reflecteren op je eigen mediagebruik.

Oproep aan het netwerk 

"We hopen dat iedereen die zich met media, onderwijs, jongeren, democratie of technologie bezighoudt, het manifest leest en er iets mee doet. Deel het. Bespreek het. Gebruik het als inspiratie in je werk."

Want nieuwswijsheid is geen bijzaak. Het is een voorwaarde voor een samenleving waarin we elkaar blijven begrijpen. Waarin we het niet altijd eens zijn, maar wel hetzelfde kompas gebruiken. Waarin we stemmen met kennis van zaken.

Lees het volledige manifest nieuwswijsheid 

Deel het binnen je netwerk. Of neem contact op met Patricia van Rijswijk (pvrijswijk@beeldengeluid.nl) voor een (online) gesprek of workshop.

Lees ook ons interview met Pieter van Boheemen, over de link tussen nieuwswijsheid en een sterke democratie