Historische landbouwfilms in perspectief

Door: Peter Veer

Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt het Nederlandse platteland zwaar getroffen. In de steden heerst de hongerswinter in 1944-1945. Boer en verzetsman Sicco Mansholt organiseert de clandestiene voedselvoorziening voor de westelijke provincies. Als minister van Landbouw, Visserij en Voedselvoorziening (1945-1958) in de periode van de Wederopbouw zorgt hij voor een totale karakterverandering van het maatschappelijk achtergebleven en ‘traditionele’ platteland. Fysiek in het landschap en cultureel op de boerderijen en in de dorpen. Belangrijk campagnemiddel in 'zijn' moderniseringsproject zijn Landbouwvoorlichtingsfilms. Die vertalen het innovatieve landbouwbeleid in beeld, zodat het zich nestelt in de hoofden en harten van de plattelandsbevolking, de boeren en boerinnen.

Landbouw, politiek en Landschap

Tot 6 april is bij Bureau Europa in Maastricht de tentoonstelling ‘Mansholt, Landschap in Perspectief’ te zien. Het levensverhaal van deze sociaaldemocraat, minister en Eurocommissaris (1958-1973) brengt de wisselwerking tussen landbouw, politiek en landschap in beeld. De grote zaal van de tentoonstelling in Bureau Europa bestaat uit een doolhof van kamers met glazen wanden. Iedere kamer heeft een eigen thema, dat tot leven komt door foto’s, maquettes, originele documenten, speelgoed en landkaarten. Het verhaal springt tussen heden, verleden en toekomst.

Landbouwvoorlichtingsfilms als historisch document

Centraal in de tentoonstelling staat een serie historische landbouwvoorlichtingsfilms uit het archief van Beeld & Geluid. De films, of filmfragmenten zoals uit 'Alles Wisselt' zijn geprojecteerd op delen van de glazen wanden. Al dolend door de ruimtes ontdek je als bezoeker dat de landbouw een belangrijke onderlegger is van het Nederlandse landschap. En hoe het moderniseringsbeleid van Mansholt het leven op het platteland diepgaand heeft veranderd. Een van de mooiste voorbeelden van dit proces is de film 'Van oud naar nieuw'.

Toekomst van de landbouw

Het thema is actueel. Mansholt was grondlegger van het Europese Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GBL). In juni 2013 neemt de Europese Unie het besluit om dit beleid fundamenteel te herzien. Dit zal grote gevolgen hebben voor het werken en leven op boerderijen. Zeventig procent van Nederland is boerenland. Boeren beheren dus het grootste deel van het landschap. De komende jaren moet het GLB praktisch ingevuld worden. Bureau Europa wil met de tentoonstelling een bijdrage leveren aan de discussie over de toekomst van de landbouw en het landschap. 

Onderzoek als inspiratie voor publiek debat

Doel van de meeste films was om boeren en plattelandsbewoners te overtuigen van het nut en de noodzaak van vernieuwende landbouwmethoden en technieken. De films zijn het onderwerp van mijn studie aan de Universiteit van Amsterdam in samenwerking met Beeld & Geluid. De uitkomst van het onderzoek kan inspiratie bieden bij de ontwikkeling van vernieuwende (audiovisuele) vormen voor het publieke debat over de cultuurhistorische waarde van het (Wederopbouw-)landschap. De studie is ook voorwerk voor een toekomstige documentaire.

Meer informatie

• Kijk voor meer voorlichtingsfilms uit de collectie van Beeld & Geluid op Open Beelden
• Brochure met geïllustreerd essay bij 'Mansholt, Landschap in perspectief' 
• Bron afbeelding tentoonstelling: XML Architecture Research Urbanism