Oeuvre van Theo Uittenbogaard in Dutch Documentary Collection

Theo Uittenbogaard bij de presentatie in Kriterion (foto: Babet Hogervorst)

Programmamaker, documentair filmer en taalvirtuoos, dat is Theo Uittenbogaard ten voeten uit. Een selectie uit zijn veelzijdige oeuvre is nu uitgebracht op een dvd-box in de serie Dutch Documentary Collection (DDC). In deze serie van Beeld & Geluid zijn eerder hoogtepunten uit het werk van Nederlandse documentairemakers als Hans Keller, John Appel, Heddy Honigmann en Musch & Tinbergen uitgebracht. De box van Uittenbogaard bevat maar liefst 29 films en 4 radiodocumentaires. Plus een boekje vol anecdotes en verhalen van Uittenbogaard over de ontstaansgeschiedenis van de producties.

Eigenzinnig

Uittenbogaard werkt vanaf de jaren 60 vrijwel altijd als freelancer. Zijn eigenzinnige ideeën prikkelden meestal genoeg om van een omroep een GO te krijgen voor een productie. Het waren andere tijden. “Eén zin volstond vaak al”, vertelt hij tijdens de presentatie van zijn box in Filmtheater Kriterion. Tegenwoordig moet een maker zijn programma idee volledig uitwerken en onderbouwen, inclusief budgettering. “In mijn tijd was dat -gelukkig- nog anders.”

Theo Uittenbogaard in Kriterion (foto: Babet Hogervorst)

VPRO

Hij heeft de naam een typische VPRO-maker te zijn, maar in de praktijk werkt Uittenbogaard voor verschillende omroepen. In de jaren 60 en 70 zoekt Uittenbogaard het experiment op. Hij behoort met regisseurs als Roelof Kiers en Hans Keller tot de generatie van de ‘VPRO Documentaire School’. Nieuwe kleine camera’s en opname apparatuur openen andere perspectieven voor de filmers. Hun manier van filmen is heel direct. Emotionele betrokkenheid en het blootleggen van emoties spelen een belangrijke rol. Hans Keller introduceerde Uittenbogaard in het documentaire vak. Samen werken ze aan vormexperimenten in Het Gat van Nederland (1972-1974 en 1977) en Zorgvliedt (1974-1975).

“De lol van het item betrof, ook hier, een vormexperiment; de filmcamera van het merk Eclair was inmiddels zo compact en daardoor zo wendbaar, dat de cameraman dit filmpje – ‘uit de hand’ – geheel met het zogenaamde ‘kikkerperspectief’ kon draaien; van vlak boven de grond. Oog in oog met de teckels van de adellijke voorzitster.” (Uittenbogaard over de opnames van Stambomen in Nederland, een item in Het Gat van Nederland.)

Tot het uitgebreide oeuvre van Uittenbogaard behoren verder Een dagje op de bank (VPRO, 1972), waarin bankmedewerkers worden gevolgd; Verslag op Dinsdag en later Verslag op Woensdag (KRO, 1969-1971), een magazine met reportages over curiosa in het dagelijks leven; en het eerder genoemde Het Gat van Nederland. Later in zijn carrière werkte hij als samensteller aan programma’s als Mooie woorden (RVU, 1993-1995), een serie over de Nederlandse taal; Vreemd land (NPS, 1995-1998), over culturen van etnische minderheden in Nederland en Passaat (NPS, 1998-1999), over wereldmuziek. Ook op radiogebied was Uittenbogaard zeer actief. Hij maakte bijvoorbeeld de serie travellogues De Ob af (NOS, 1991), over een reis door Siberië, en Het bombardement op Dresden (VPRO 1995) waarin ooggetuigen veertig jaar na dato hun verhaal doen. “Oral history in zijn puurste vorm”, aldus Uittenbogaard zelf.

Actrice Nelly Frijda, VVD-prominent Hans Wiegel en Theo Uittenbogaard (v.l.n.r.) in Kriterion (foto: Babet Hogervorst)

Première

“Toen de film af was, was mijn opdrachtgever, de baas van Het Nederlands Theater Instituut weg of opgestapt. Ik kreeg mijn geld en de film ging op de plank. En daar bleef-ie liggen. De film is dus nooit uitgebracht of vertoond.”

Zondag 1 september vond de presentatie van de dvd-box plaats in Filmtheater Kriterion te Amsterdam. De zaal zat stampvol. VVD-prominent Hans Wiegel, te zien in onder meer De heer met de pet, een nette film over de VVD (1974-2013), nam met een humoristische speech het eerste exemplaar in ontvangst. Vierendertig jaar na opname ging in Kriterion de filmHet Onafhankelijk Toneel speelt Sloppengarga (1979), over het Onafhankelijk Toneel Rotterdam in première. In aanwezigheid van acteurs als Edwin de Vries, Kees Hulst en Truus te Selle, die als piepjonge spelers te zien zijn in de documentaire.

Edwin de Vries in de film Het Onafhankelijk Toneel speelt Sloppengarga (foto: Babet Hogervorst)

Meer zien en horen van Theo Uittenbogaard? Zoals het verhaal van de geheimgehouden redding van bootvluchtelingen voor de kust van Vietnam? De box is nu verkrijgbaar.