Dit zijn de films die onze Nederlandse landbouwcultuur vormden
Komkommertijd: er gebeurt in de media niet al te veel, maar onze boeren hebben geen moment rust en de productiedruk is hoog. Mediahistoricus Bas Agterberg duikt in de collectie landbouwfilms van Beeld & Geluid, die aan de wieg stond van de moderne Nederlandse landbouw. In 200 optimistische, vooruitstrevende films motiveerde het Ministerie van Landbouw en visserij de boeren om te moderniseren.
Komkommertijd: er gebeurt in de media niet al te veel, maar onze boeren hebben geen moment rust en de productiedruk is hoog. Mediahistoricus Bas Agterberg duikt in de collectie landbouwfilms van Beeld & Geluid, die aan de wieg stond van de moderne Nederlandse landbouw. In 200 optimistische, vooruitstrevende films motiveerde het Ministerie van Landbouw en visserij de boeren om te moderniseren.
Komkommertijd in de landbouw
Het is komkommertijd, de winkels liggen er vol mee, net als met tomaten en paprika’s van Nederlandse bodem. De agrarische sector is belangrijk in de Nederlandse economie. Een vijfde van de Nederlandse uitvoer bestaat uit landbouwproducten. Ondanks onze beperkte oppervlakte zijn we sinds 1945 in staat door enorme investeringen voldoende en betaalbaar voedsel te produceren. Dat heeft ook een keerzijde, zo blijkt wel uit mediaberichten over de landbouw.
Romantiek en de verdwenen idylle
Na de romantiek in het populaire televisieprogramma Boer zoekt vrouw, biedt Yvon Jaspers in 2018 met Onze boerderij een blik op het hedendaagse boerenleven. De aantrekkingskracht van het platteland ligt vaak in de ruimte op het land, de stilte en het mooie beeld van koeien in de wei. ‘Op zoek naar de idylle van het boerenleven vond Yvon Jaspers in Onze Boerderij vooral verslagenheid’, schrijft de Volkskrant. ‘Het sloopt je aan alle kanten’, zegt boerin Agnes in de eerste aflevering van het televisieprogramma. ‘Geestelijk, lichamelijk, het haalt alle plezier uit het leven weg. Dit is gewoon eigenlijk niet te doen.’
Optimisme voor de nieuwe tijd
Hoe anders is het optimisme begin jaren vijftig. Het Ministerie van Landbouw en visserij heeft een communicatie afdeling die voorlichtingsfilms maakt. De films moeten boeren aansporen om mee te werken aan ruilverkaveling en mechanisatie. De film Van oud naar nieuw (1957) schetst het verhaal van een boer, ‘we noemen hem Van den Akker’. Hij woont op een idyllische plek, maar praktisch is het niet voor de boer. Zijn akkers liggen verspreid en om op zijn boerderij te komen moet hij met zijn fiets over modderige paden afstanden afleggen. Zijn kleine boerderij voldoet niet aan de eisen van de moderne tijd. Maar hoe kan hij zijn situatie verbeteren? De film laat zien dat hij met ondersteuning van de overheid leningen kan sluiten, een nieuwe boerderij kan laten bouwen en, als hij meewerkt aan de land verkaveling, efficiënter werkt. Hij houdt meer tijd over én de opbrengst is hoger.
Verstandig werken, meer verdienen
Een groot deel van het Nederlandse landschap is gevormd door de grootschalige modernisering na de Tweede Wereldoorlog. Het is landbouwminister Mansholt, zelf afkomstig van de boerderij, die de basis legt voor het beleid waarmee Nederland al snel na de oorlog voedsel exporteert. Hij mag het vervolgens de Europese landbouw hervormen. De modderpaden worden rechte wegen, sloten zorgen voor een goede afwatering.
Om alle boeren goed over deze grote operatie te informeren, maakt het ministerie tussen 1945 en 1982 zo’n 200 films. De films laten alle verbeteringen in landschap of landbouwtechnieken zien. De titels als Verstandig werken, meer verdienen (1955), Minder moeite, meer resultaat (1958) maken duidelijk wat de bedoeling is voor de moderne boer.
In de jaren zeventig verandert de toon van de films. De rationalisatie in de landbouw werpt vruchten af. Maar de wensen van de bevolking zijn ook veranderd. Met de toegenomen welvaart en vrije tijd zijn recreatie en toerisme belangrijk geworden. Bovendien worden er in groot tempo woningen gebouwd en breiden steden zich uit. Een voorbeeld is de Eilandspolder. Dit gebied tussen Schermer en Beemster kent in 1974 een strijd tussen natuurbeschermers en stedelingen die er grond kopen om te recreëren.
Samenwerking
Ook de laatste film die het ministerie laat maken in 1982 laat zien hoe de rol van de boer is veranderd. Het gaat niet alleen om de oogst, de boer is steeds meer een landschapsbeheerder. De biodiversiteit en recreatie zijn ook vandaag de dag onderwerp van gesprek. Maar Alles wisselt is nog ver voor de grootschalige landbouw en de megastallen van tegenwoordig. De idylle die Yvon Jaspers niet meer vindt bij de hedendaagse boer, spreekt nog wel uit de film van 1982.
De filmdienst van het ministerie is in 1984 opgeheven, de films zijn gelukkig bewaard bij Beeld & Geluid. Landbouwverbetering, milieu en klimaat, landschapsbeheer zijn al meer dan 70 jaar de thema’s van films en televisieprogramma’s. De films gaan over onze identiteit, over invulling geven aan de ruimte om ons heen. De nadruk in de films ligt op een goede samenwerking om tot een resultaat te komen. Dat geldt voor de boeren zelf, maar ook met landschapsbeheer, milieu-organisaties en in Europees verband. Door allerlei omstandigheden is in de landbouw een goede oogst niet vanzelfsprekend, maar het staat wel vast dat ook volgend jaar in de zomer het ongetwijfeld weer komkommertijd is.