Weg van lawaai
Vooral de stilte valt op in deze bijzondere tijd. In de tuin hoor ik alleen nog de vogels, normaal hoor ik hier in de stad ook auto’s. Ook op de snelwegen is veel minder verkeer en zijn er geen files. Het geluid van Nederland is abrupt veranderd door de coronacrisis.
Vooral de stilte valt op in deze bijzondere tijd. In de tuin hoor ik alleen nog de vogels, normaal hoor ik hier in de stad ook auto’s. Ook op de snelwegen is veel minder verkeer en zijn er geen files. Het geluid van Nederland is abrupt veranderd door de coronacrisis.
Vignet ‘Meer stilte’, 23-28 september 1935 - Ontwerp Charles Burki
De stilte valt op, want we zijn gewend aan het omgevingsgeluid van het verkeer. Hoe zich dat de afgelopen eeuw ontwikkelde, daarover gaan twee projecten waarin het archief van Beeld & Geluid gebruikt is. In het luisterboek Weg van Lawaai beschrijft Karin Bijsterveld de geschiedenis van geluid in en om de auto. Marith Dieker’s proefschrift Talking you through gaat over de ontwikkeling van de verkeersinformatie op de radio vanaf 1950.
Anti-lawaaiacties
In Weg van Lawaai vertelt Rik van de Westelaken drie verhalen die je zintuigen open zetten. Wie dagelijks rijdt heeft een routine. Zonder er bij na te denken stapt men in de auto en rijdt dagelijks dezelfde route. Deze verhalen nodigen je uit om je omgeving met nieuwe oren en ogen waar te nemen. Dat begint in het verleden. Wie denkt dat verkeerslawaai een modern en recent issue is, vergist zich. In de jaren dertig van de vorige eeuw werden al anti-lawaaiacties georganiseerd, inclusief ‘stilteweken’. De voorman van de actie was Professor Adriaan Fokker, nota bene de neef van luchtvaartpionier Anthony Fokker. In een bioscoopjournaal in 1935 sprak hij ‘Bewijst u zelf een dienst om zonder lawaai door het leven te gaan’. Bekijk het fragment Professor dr. A.D. Fokker over de anti-lawaai campagne, door Polygoon Hollands Nieuws.
Ssssssssst
De toename van het autoverkeer en de groei van snelwegen leidde tot meer overlast door geluid. Vanaf de jaren tachtig kwamen er geluidschermen. Langs de A2 veranderden deze de afgelopen veertig jaar van onooglijke schermen tot noodzakelijk architectuur. In 1990 onderzocht Bram Vermeulen deze ontwikkeling in zijn televisieprogramma Blauwdruk, de veelzeggende afleveringstitel was Ssssssssst.
Fragment Blauwdruk, aflevering Ssssssssst (RVU, 5 maart 1990)
Talking you through
Maar niet alleen werd de overlast beperkt door de omgeving aan te passen. De auto is zelf steeds stiller geworden, Autofabrikanten proberen al een eeuw de auto aangenaam te maken. Daarvoor werd ook de autoradio al snel gebruikt om van de auto een luistercabine op wielen te maken. Het luisterboek beschrijft de komst van de radio in de auto. Het proefschrift Talking you through gaat over de manier waarop die radioverkeersinformatie verzamelde, presenteerde en over de hoe de informatie beluisterd is. Eerder schreef Marith Dieker al over haar onderzoek.
Van kikker- naar vogelperspectief
Dieker vergelijkt in haar onderzoek de ontwikkelingen in Nederland, Zuid-Duitsland en New York. Ze beschrijft hoe de verkeersinformatie op de radio is veranderd door toenemende fileproblemen, door technologische innovaties en nieuw beleid rondom verkeersmanangement. Er lijkt sprake van een paradox in de verkeersinformatie. De inhoud van de verkeersberichten op de radio standaardiseerden. Ze verschoven van een kikkerperspectief—waarin de automobilist in zijn reis werd begeleid—naar een vogelperspectief—de informatie werd abstracter en het hele land 'overziend'. Tegenover deze standaardisatie stond de steeds informelere en interactieve berichtgeving op de radio. Herkenbare achtergronddeuntjes en verbale aankondigingen zijn bedoeld om de luisteraars aan het programma te kluisteren én tegelijk bij te dragen aan doorstroming van het verkeer op de weg. Hoe ze dat doen is afhankelijk van de identiteit van de radiozender en de voorkeuren van luisteraars.
Afbeeldingen reclame Philips autoradio’s via Pinterest
De opname van de luisteraar
De verkeersinformatie is zodoende een format op zichzelf geworden en roept ook reactie op bij de luisteraar, zo bleek in de uitzending van Nieuws&Co op Radio 1 op 26 juni 2017. Aan het promotie-onderzoek werkten twintig automobilisten mee door audio-opnamen te maken van hun autoritten en hierover werden ze geïnterviewd door Dieker.
Blik op de toekomst
De twee projecten laten zien hoe mobiliteit en media verbonden zijn. Het geluid in de toekomst zal ongetwijfeld verschillen van wat we vandaag horen. Dieker stelt dat de radio een relevant medium kan blijven voor de verkeersinformatie. Dat kan door interesse te wekken in activiteiten in de omgeving, door sociale contacten tussen mensen te stimuleren en door een nieuwe blik op autoritten te bieden. Het vervolgproject van Weg van Lawaai bestudeert de mogelijkheid van GPS-gestuurde verhalen over de omgeving waarin je rijdt. Verhalen die gekleurd en verlevendigd worden met audiofragmenten uit het archief. Het eerder uitgegeven luisterboek is een aantrekkelijk voorproefje in deze tijden van stille wegen.