Unieke projector mét verrassing!
Begin januari legde Beeld & Geluid de hand op een uniek object: een 35mm filmprojector uit de periode 1920-1923 van de firma Bing Werke uit Duitsland. Een projector op bioscoopformaat voor thuisprojectie, met de hand te bedienen of elektrisch. En... er zat ook nog een spoel op met een rol onaangetast getint nitraat. Wat zou daar op staan?
Begin januari legde Beeld & Geluid de hand op een uniek object: een 35mm filmprojector uit de periode 1920-1923 van de firma Bing Werke uit Duitsland. Een projector op bioscoopformaat voor thuisprojectie, met de hand te bedienen of elektrisch. En... er zat ook nog een spoel op met een rol onaangetast getint nitraat. Wat zou daar op staan?
Via een klein team van collega’s komen de meldingen binnen van mensen die Beeld & Geluid iets willen schenken. Als specialist op objectengebied haalt men mij er dan vaak bij om te bekijken of het binnen onze verzamelstrategie past en of het misschien niet al in de collectie aanwezig is. We hebben ondertussen zo’n 25000 objecten in de verzameling, dus even nakijken kan geen kwaad. Dit keer was dat echter niet nodig: de schenker uit Breda sprak over een filmprojector voor 35mm uit de jaren ’50. Dat zou voor thuisgebruik een flink apparaat moeten zijn, dus we vroegen een foto op. Meteen werd duidelijk dat het ging om een veel ouder apparaat: een 35mm projector uit ca. 1920-1923, handmatig of op de motor te bedienen en inderdaad voor thuisprojectie. In onze verzameling is de enorme collectie van het vroegere Smalfilmmuseum van Henk Verheul opgenomen. Daarin was deze projector niet aanwezig. 35mm kennen we als bioscoopformaat, maar heel vroeger werd het ook voor thuisprojectie gebruikt. Het apparaat is een product van de firma Bing Werke uit Duitsland (Nürnberg), een firma die o.a. poppen, kwalitatief hoogstaande modeltreinen en allerlei ander speelgoed vervaardigde. Gestart als familiebedrijf in 1866 overleefde deze firma de beurskrach van 1929 niet en in 1932 waren alle bedrijfsonderdelen verkocht.
Nu is het vinden en krijgen van zo’n oud stuk natuurlijk erg leuk. Het apparaat is door de jaren heen wel wat aangepast (zo is er een moderne stekker gemonteerd...) maar we gaan met deze projector met Optica lens terug naar een tijd ver voordat men videobanden ging huren om thuis te bekijken. De grootste verrassing moest nog komen. Op de meeste projectoren die we binnenkrijgen zit nog wel een stukje film, of zelfs een hele rol. Ook bij deze projector was dit het geval. Eens kijken, even ruiken.... het zou toch geen nitraat kunnen zijn? Omdat nitraatfilm meestal een bepaalde geur afgeeft is dit wel te herkennen, maar dat was bij deze filmrol niet het geval. Een collega wist het te bevestigen: het bleek inderdaad nitraatmateriaal te zijn (getint) dat niet was aangetast; eigenlijk een unicum voor iemand die privé de projector met film bijna 100 jaar in zijn huis had gehad. Nitraat is materiaal wat, als het in brand raakt niet door de brandweer kan worden geblust. Vandaar dat grotere hoeveelheden nitraatfilm buiten de bebouwde kom (meestal in een bunker)wordt opgeslagen. Van nitraat kan men tegenwoordig makkelijk fraaie, scherpe scans maken om de film weer te laten herleven.
En dan de film
Wat zou erop staan? De schenker zelf dacht aan Laurel and Hardy. Zou kunnen, maar niet waarschijnlijk op een dergelijk oude film en projector. Ook hier schakelden we weer hulp in. Er werden enkele goede foto’s van de filmbeeldjes gemaakt en met hulp van Eye én enkele buitenlandse kenners werd duidelijk dat het om iets unieks gaat. Het is een gedeelte van de productie Die Maske des Todes, een film uit 1920 van de Lucifer-Film Co uit Berlijn. Bijzonder, want van deze film is verder geen materiaal bekend en ook van de afgebeelde acteurs zijn nauwelijks beelden bewaard.
Deze dramatische thriller met "enge" trekjes kwam in twee delen tot stand. Ons fragment komt uit deel 1, met de ondertitel 'Der Mann mit den Silberskelett' en deel 2 heette 'Das Geheimnis der Zisterne'. Volgens critici uit de tijd was het “zeer sterk gespeeld”, “spannend” en “van goede acteerkwaliteit”. Acteurs waren o.a. Hans Mierendorff (hoofdrol), Maria Voigtsberger en Margit Barnay. Vooral het feit dat er van deze laatste actrice ineens onbekend materiaal gevonden was maakte nogal wat los, want zelfs in Duitsland is er nauwelijks materiaal van deze actrice uit de beginjaren van de Duitse film bewaard gebleven.
De projector krijgt een mooie plek in ons (smal-)filmdepot. De film wordt verder bestudeerd en zal mogelijk in de nitraatcollectie van Eye of wellicht in Duitsland worden opgenomen als deel van een “lost movie” uit de zeer vroege stomme-filmperiode. Beeld & Geluid verzamelt immers alleen Nederlandse producties. Als een van de eerste aanwinsten voor de collectie van het jaar 2022 is dit een mooi begin van een nieuw jaar.