J.C. Mol: Nederlandse filmpionier, Japanse propagandamaker
Met effecten zoals time lapse, slow motion en zoom op je smartphone, kan tegenwoordig iedereen een filmregisseur zijn. Maar wist je dat er aan het begin van de 20e eeuw een Nederlander was die deze technieken toen al gebruikte? Zijn unieke talent dreef hem tijdens WOII in de handen van de Japanse bezetter van Nederlands-Indië, die hem dwong Japanse propaganda te maken.
Later lezen
J.C. Mol
Zijn naam was Jan Cornelis Mol. Zijn passie voor filmen en het vastleggen van momenten die het blote oog niet kunnen zien, bracht hem over de hele wereld.
Naast zijn baan als fruitteler had hij een enorme passie voor fotografie en film. Hij probeerde de natuur en wetenschap vast te leggen op film en legde zich toe op de microcinematografie. Zijn kennis en vaardigheden waren heel bijzonder. Hij publiceerde talrijke artikelen over het werken met een foto- en filmcamera.
Fotografisch zakboek
Dit 'Fotografisch zakboek' is een van de publicaties waar hij aan meewerkte.
In 1927 richtte Mol in Haarlem een filmproductiebedrijf op onder de naam Multifilm. Hij rustte zijn studio uit met zeer geavanceerde apparatuur en breidde zijn werkgebied uit naar wetenschappelijke en medische filmtechnieken. Ook begon hij samen te werken met universiteiten.
Mol ontwikkelde niet alleen nieuwe technieken, hij had ook een sterke drang om zijn kennis met anderen te delen.
In deze educatieve film legt Mol het filmproces uit.
In deze film toont hij een kristallisatieproces.
Het filmen door een microscoop opent verborgen werelden.
Mol gebruikte zijn vaardigheden ook om zijn gevoel voor humor uit te drukken...
… en laat deze jongen een banaan in omgekeerde volgorde eten.
In de jaren ‘30 was Multifilm het enige productiebedrijf in Nederland dat kleurenfilms kon maken.
Het bedrijf verwierf een grote reputatie in het buitenland.
De films van Mol reisden van de kleine stad Haarlem naar de metropool Parijs en verrasten veel mensen.
Nieuwe uitdaging, nieuw land
In 1939 kreeg Mol een nieuwe uitdaging: de Nederlandse rederij Rotterdamsche Lloyd vroeg hem om in Nederlands-Indië een kleurenfilm te maken. Samen met zijn vrouw vertrok hij naar het nieuwe land.
In Batavia, de hoofdstad van Nederlands-Indië, opende Mol het productiebedrijf Multifilm Batavia.
Multifilm Batavia produceerde de nationale nieuwsprogramma's, zoals dit verslag op Koninginnedag in 1941.
Ondertussen was Duitsland Nederland binnengevallen en werd Nederland bezet. Daarom besloot Mol om in Nederlands-Indië te blijven.
Maar ook de omstandigheden in Nederlands-Indië verslechterden. In maart 1942 viel Japan de Nederlandse kolonie binnen.
De Japanners zetten Mol gevangen in een 'Jappenkamp', net als de andere Nederlandse inwoners van Nederlands-Indië.
Werken voor de bezetter
De Japanners confisqueerden Multifilm Batavia en hernoemden het: Nippon Eiga Sha. De filmploeg van dit Japanse nationale filmproductiebedrijf was erg onder de indruk van Mol's geavanceerde technieken en vaardigheden. Filmproducent Tokichi Ishimoto, hoofd van de filmploeg, dwong Mol om voor Nippon Eiga Sha te komen werken.
Propaganda films
Nippon Eiga Sha produceerde Japanse propaganda voor de Indonesische lokale bevolking. Naast nieuws van het slagveld werden er ook educatieve films gemaakt om de Indonesische bevolking de Japanse taal te leren en hun levensstandaard te verbeteren.
In deze film tekent de Japanse animator Saseo Ono een mug, met twee handen tegelijk...
...Deze film werd gemaakt om uit te leggen hoe je de dodelijke ziekte Malaria kunt voorkomen.
De filmploeg combineert hierin Ono’s animatie-vaardigheden met microscopische technieken.
Dit is een typische Japanse propagandafilm. De voice-over zegt:
"Als een geschenk aan de Japanse soldaten, produceert de lokale bevolking sake.”
“We zien dat ze nu het plezier ervaren van hard werken.”
In augustus 1945 werd Japan verslagen waarmee er een einde kwam aan de bezetting van Nederlands-Indië.
Mol kon weer aan de slag bij Multifilm Batavia, dat vanaf toen 'Gouvernements Filmbedrijf Multifilm-Batavia' heette.
Mol werd directeur.
Onder Mol’s supervisie produceerde het bedrijf de 'Wordende Wereld’.
Dit wekelijkse bioscoopjournaal was een onderdeel van de Nederlandse propaganda strategie tijdens de Indonesische strijd voor onafhankelijkheid.
Vanaf het uitroepen van de Indonesische republiek in augustus 1945 tot aan de soevereiniteitsoverdracht in 1949 werden meer dan 130 afleveringen gemaakt.
Na de Tweede Wereldoorlog gingen de Japanse filmmakers weer naar huis en namen Mol’s filmtechnieken mee.
Ze gingen hun eigen wetenschappelijke films maken, zoals deze uit 1948 met de titel 'Levend brood’.
Tokichi Ishimoto maakte de film, de regie was in handen van Yonesaku Kobayashi.
Beiden waren voormalige leden van de Japanse propaganda filmploeg.
In 1949 werden de studio's van Multifilm Batavia overgedragen aan de Indonesische regering. Mol keerde terug naar Nederland. Hij overleed in 1954, op bijna 63-jarige leeftijd, maar zijn bijzondere technieken zijn nog steeds levend en hebben bijgedragen aan de ontwikkeling van de wetenschappelijke film wereldwijd.
Gerelateerde verhalen
Bekijk ook
Super Smartphone Dag
Bij de Super Smartphone Dag bij Beeld & Geluid in Den Haag beleef je de leukste activiteiten die in het teken staan van de smartphone! Ontdek ons museum met de museumspeurtocht, win te gekke prijzen bij de My First Smartphone Bingo, leer hoe je de mooiste foto’s kan maken met Jan Dirk van der Burg en maak de leukste beelden op de 360 spinner! Ook kan er worden geknutseld aan de Telefoon van de Toekomst en kan je jouw beste dansmoves showen bij de workshop van Lucia Marthas. De dansers gaan jou laten zien hoe je dansfilmpjes maakt die helemaal viral kunnen gaan!