Het bewaren van games en intellectueel eigendom

Collecties van games hebben verschillende componenten, van hardware (apparaten en dragers) en software (de werken zelf), tot screenshots en screencasts (documentatie). Voor elk van deze onderdelen gelden verschillende regels voor wat een archief met het materiaal mag doen. Games in juridische zin vallen onder de bescherming van meerdere wettelijke regelingen. De code van een game valt onder de Europese richtlijn voor computerprogramma’s, terwijl het audiovisuele ontwerp van de gebruikersinterface onder het normale auteursrecht valt. In het kader van deze wettelijke regelingen heeft Beeld & Geluid in veel gevallen expliciet toestemming nodig van de rechthebbenden, voordat toegang kan worden geboden tot deze verschillende onderdelen.

Hardware

Rondom het bewaren van hardware hebben de voornaamste vragen te maken met wat is toegestaan met afbeeldingen van deze hardware. Een foto maken van een object (zoals een gameconsole) is meestal toegestaan. Echter, wanneer het object op de foto op zo’n gedetailleerde manier gefotografeerd wordt dat het als ontwerptekening zou kunnen fungeren, dan kan er sprake zijn van inbreuk op het modelrecht (omdat het mensen in staat stelt het ontwerp te reproduceren). In de meest voorkomende gevallen zal hier echter geen sprake van zijn.

Software: Kopieën maken voor archiveringsdoeleinden

Beeld & Geluid wil zorgen dat de games bewaard blijven, ook als oorspronkelijke dragers zoals CD-roms en tapes niet meer werken. Daarom maken we zogenaamde disk-images van de oorspronkelijke drager. Het maken van kopieën is voorbehouden aan de rechthebbende op een bepaald werk, maar er bestaat een uitzondering in Nederland voor de zogenaamde thuiskopie (16b Auteurswet). Daarin is vastgelegd dat men enkele kopieën mag maken van een werk voor eigen oefening, studie of gebruik. Echter zijn daarop weer twee uitzonderingen: allereerst is de regeling voor thuiskopieën alleen voor particulieren bedoeld, en worden computerprogramma’s (waar games onder vallen) uitgezonderd van deze regeling. Van een computerprogramma mag alleen een kopie worden gemaakt, mits deze noodzakelijk is ‘voor het met dat werk beoogde gebruik’ (artikel 45n Auteurswet). Omdat daarover in de praktijk onduidelijkheid zou kunnen bestaan heeft Beeld & Geluid in de overeenkomsten die ze sluit met rechthebbenden van games expliciet vastgelegd dat het maken van kopieën voor archiveringsdoeleinden is toegestaan aan Beeld & Geluid.

Software: het omzeilen van kopieerbeveiliging

Veel dragers hebben kopieerbeveiliging die het moeilijker moet maken om een kopie van het computerprogramma te maken. Het willens en wetens omzeilen van doeltreffende kopieerbeveiliging is bovendien onrechtmatig (29a 2 Auteurswet). Europese wetgeving bepaalt echter dat er uitzonderingen zijn, bijvoorbeeld waar het kraken van de kopieerbeveiliging noodzakelijk is voor het maken van back-ups. In de Nederlandse auteurswet is vastgelegd dat voor uitzonderingen, waaronder de uitzondering die geldt voor archieven en bibliotheken (artikel 16n Auteurswet) toegang verstrekt moet worden tot de middelen om ‘van de beperkingen te profiteren’ (artikel 29a4 Auteurswet). Beeld & Geluid maakt hieruit op dat voor publiek toegankelijke bibliotheken, onderwijsinstellingen en musea of archieven, het omzeilen of kraken van kopieerbeveiliging is toegestaan, mits dit gebeurt met als doel het werk raadpleegbaar te houden terwijl de oorspronkelijke technologie verouderd raakt.

Het emuleren van diskimages

Het uiteindelijke doel met het bewaren disk images is dat deze weer afgespeeld kunnen worden in emulatiesoftware. Bij emulatie is er sprake van het auteursrecht op de uiteindelijk gespeelde game, maar ook van intellectueel eigendom rondom de software die de emulatie mogelijk maakt. Zoals eerder gezegd worden er afspraken gemaakt met rechthebbende van gearchiveerde games over wat Beeld & Geluid met deze games mag doen. Minimaal wil Beeld & Geluid de games op locatie in Hilversum beschikbaar kunnen stellen aan bezoekers en onderzoekers. Dat betekent in veel gevallen dat Beeld & Geluid gebruik zal maken van emulatiesoftware. Een emulator kan software- of hardwarefunctionaliteit nabootsen (bijvoorbeeld door de functionaliteit van een joystick om te zetten naar de pijltjestoetsen van een toetsenbord). Op zulke functionaliteit kan een patent gelden, wanneer dat patent geregistreerd is geldt binnen de EU een beschermingstermijn van maximaal 20 jaar. 

Ook het auteursrecht kan een rol spelen bij emulatiesoftware. Het is niet toegestaan om stukjes code van het oorspronkelijke besturingssysteem te gebruiken in emulatiesoftware die dat systeem nabootst, omdat daarmee inbreuk wordt gedaan op het auteursrecht van de fabrikant van dit systeem. Vaak maken emulatoren gebruik van ROMs van het oorspronkelijke systeem, waarmee ze per definitie inbreuk maken op het auteursrecht, tenzij de eindgebruiker zelf licentiehouder is van de oorspronkelijke sofware. Beeld & Geluid streeft naar het gebruik van emulatiesoftware die geen oorspronkelijke code of ROMs gebruikt en die geen functionaliteit simuleert die onder nog geldend patent valt. Anders probeert Beeld & Geluid emulatiesoftware te gebruiken die een systeem emuleert waarvan Beeld & Geluid een licentie heeft of kan verkrijgen.

Het online delen van documentatie

Waar mogelijk wil Beeld & Geluid haar archief ook online beschikbaarstelling. Voor speelbare games is dat op dit moment nog niet mogelijk vanwege de technische complexiteit van het online emuleren. Wel kunnen screenshots, screencasts, Let’s Play video’s en andere vormen van documentatie online gepubliceerd worden. Waar rechthebbenden van games geen toestemming willen geven voor online beschikbaarstelling van hun games, kan in overeenkomsten worden vastgelegd om dit wel toe te staan voor screenshots en screencasts van de games. Dat bevordert de vindbaarheid en contextualisering van games uit het archief. Overigens kan men van screenshots en screencasts in specifieke gevallen ook zonder toestemming van de rechthebbenden gebruikmaken, onder de voorwaarden zoals geformuleerd in het citaatrecht (15a Auteurswet).

Concluderend

De meeste juridische belemmeringen zijn overkomelijk als producenten van games bereid zijn toestemming te geven aan Beeld & Geluid om games breed beschikbaar te stellen. Het kan wel uitdagend zijn, vooral bij oudere games om alle rechthebbenden te achterhalen. De belangrijkste juridische beperking is het vinden van emulators die niet van ROMs gebruik maken om games af te spelen. Hoewel er in het geval van oudere systemen vaak sprake is van zogenaamde ‘abandon-ware’ (werken waar niemand meer naar omkijkt en niemand meer economisch gewin mee probeert te behalen), blijft het strikt genomen illegaal om dergelijke software te gebruiken.

In het onderzoeksproject Game On! doet Beeld & Geluid samen met Universiteit Utrecht naar het bewaren en presenteren van games als cultureel erfgoed.